Οι ανάδοχοι

Ανάδοχος είναι ο νονός, ο χριστιανός πολίτης που κατά την ορθόδοξη τουλάχιστον παράδοση μυεί ένα νήπιο κι αργότερα νεαρό αβάπτιστο παιδί στο χριστιανικό δόγμα, γίνεται ουσιαστικά όπως λέει και η λαϊκή παράδοση πνευματικός του πατέρας.

Μιλάω για την παράδοση κι όχι για τη σημερινή καθαρά κοσμική συνήθεια που ο ανάδοχος είναι ένας φίλος, ο εργοδότης των γονέων, ένας συγγενής ή ακόμη και μια διασημότητα έστω και περιορισμένη. Μιλάω πάντα για την παράδοση που θέλει τον ανάδοχο υπεύθυνο για την ένταξη ενός νέου ανθρώπου στη λειτουργική τρόπον τινά κοινότητα, που τον καθιστά συνειδητό πιστό με γνώση των μυστηρίων, των συμβόλων, των εορτών και κυρίως των εντολών του δόγματος.

Αν αναφέρομαι τώρα σ’ αυτήν την ξεχασμένη και εν πολλοίς ξεπερασμένη θρησκευτική λάτρα (ποιος νονός σήμερα ασχολείται με τη θρησκευτική και λατρευτική μύηση του αναδεξιμιού του – αφήνω που συχνότατα ο ίδιος ο ανάδοχος από κοσμική υποχρέωση εκτελεί μηχανικά, τυπικά και καθ’ υπόδειξη των γηραιοτέρων τα καθήκοντά του) είναι διότι υπάρχουν και λειτουργούν ανάλογες αναδοχές σε άλλες κοινωνικές λειτουργίες.

Ανάδοχος τρόπον τινά (και συχνά ουσιαστικότερος από τον νονό της βάπτισης) είναι ένας συνειδητός δάσκαλος, όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Είτε νηπιαγωγός, είτε δημοδιδάσκαλος, είτε καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης, είτε καθηγητής Ανωτέρας και Ανωτάτης Εκπαίδευσης, είναι από τη φύση του λειτουργήματος ένας ανάδοχος που αναλαμβάνει έναν αμύητο άνθρωπο να τον μυήσει στα μυστικά, στις μεθόδους και στη φύση της ύλης (πνευματικής ή φυσικής) που πρέπει να τη γνωρίσει, να την τιθασεύσει, να την οργανώσει, να τη μορφοποιήσει κατά τις ανάγκες της προσεχούς χρήσης της, συχνότατα να την εργαλειοποιήσει και να την παραδώσει προς δημόσια ή ιδιωτική χρήση. Ανεξάρτητα σε ποια βαθμίδα της εκπαίδευσης λειτουργεί ο δάσκαλος πρέπει να διαθέτει καλλιεργημένα από τη γνώση και την πείρα εργαλεία ηθικά και γνωστικά ώστε να εμβαπτίσει τον νέο, σε κάθε βαθμίδα της παιδείας νεοφώτιστο, στα μυστικά της γνώσης και της ηθικής ζωής.

Μη μου πείτε ότι δεν είναι υψίστης ευθύνης μυητική διαδικασία η γνώση ενός νέου ανθρώπου στους αριθμούς, στη γλώσσα, στη γραφή, αλλά και στους δόκιμους κώδικες συμπεριφοράς προς τον άλλον, προς τους καθιερωμένους θεσμούς, στις τελετές όχι μόνο τις θρησκευτικές, αλλά και τις κοινωνικές, τις κοινοτικές και τις οικογενειακές.

Ενας δάσκαλος που έχει να μυήσει μικρά παιδιά, νήπια ή νεαρά, στον κοινωνικό θεσμικό κώδικα συμπεριφοράς έχει συνήθως μπροστά του παιδιά από διάφορες κοινωνικές τάξεις, σήμερα και με διάφορο γλωσσικό κώδικα και συχνότατα θρησκεία.

Κάνω εδώ μια παράβαση αριστοφανική για να πω ότι όντας δάσκαλος κι εγώ για πολλά χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση, πολύ συχνά όταν αντιμετώπιζα παραβατικές συμπεριφορές από εφήβους ύστερα από έρευνα διαπίστωνα πως πίσω από την «αταξία» διέκρινες συχνά έναν δάσκαλο ή νηπιαγωγό (προς Θεού, εξαίρεση σίγουρα) αδιάφορο, άπειρο ίσως, τάχα μου φιλελεύθερο και όχι σπάνια επιλεκτικό στις επεμβάσεις του.

Οσον αφορά τη γνωστική προίκα ενός μαθητή, την άνιση κυκλοφορία του μέσα στα γνωστικά πεδία που έπρεπε να έχει εμπεδώσει για να προχωρήσει σε άλλη βαθμίδα εκεί ήταν πάντα εμφανής η ελλειμματική διδασκαλία της αναγκαίας ύλης. Ενα παιδί με δυσκολία στην ορθή γραφή της γλώσσας, αν δεν έχει δυσλεξία (πράγμα που πρέπει εγκαίρως να αντιμετωπίσει ο δάσκαλος και να συστήσει αντιμετώπιση, αλλιώς εκθέτει τον μαθητή σε ανεπίτρεπτες συμπεριφορές συμμαθητών και δασκάλων) κάποιος δάσκαλος ευθύνεται για το πρόβλημά του.

Τα τελευταία χρόνια ένας ηλίθιος τάχα μου εκπαιδευτικός μοντερνισμός έχει καταργήσει τη συστηματική εξέταση των μικρών μαθητών στην ορθογραφία και την ανάγνωση. Μου συνέβη και όχι μόνο σε μένα στο Πανεπιστήμιο να παίρνω εργασίες φοιτητών με εκατοντάδες ορθογραφικά λάθη.

Θυμίζω δε παλαιότερη αυστηρή εγκύκλιο στα σχολεία από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο που από τη μία απαγόρευε στον δάσκαλο να διορθώνει λάθη στα γραπτά των μαθητών (για να μην πάθουν ψυχολογικό τραλαλά…) και απλώς να σημειώνει στο τέλος του γραπτού: «Πρόσεχε, έχεις ορθογραφικά λάθη!». Από την άλλη έχει απαγορευτεί να διαβάζεται στην τάξη η καλύτερη έκθεση για να αποτραπεί τάχα μου να σημαδευτεί ο άριστος μαθητής από ρετσινιά!

Από την άλλη βέβαια υπουργοί και θεσμοθέτες τρέχουν να φωτογραφιστούν με τον Τσιτσιπά, τον Λάνθιμο, την Κορακάκη, τον Αντετοκούνμπο, τη Στεφανίδη, τον Πετρούνια, τον Τεντόγλου.

Πίσω από κάθε άριστο και πετυχημένο στους σκοπούς του μαθητή υπάρχει πάντα ένας δάσκαλος, ένας μάστορας, ένας προπονητής, ένας ανάδοχος.

Το ίδιο ακριβώς γίνεται με το θέατρο, για να μείνω σήμερα μόνο σ’ αυτή τη μύηση.

Οσοι ευτυχήσαμε να γνωρίσουμε μεγάλους στο παρελθόν Δασκάλους της υποκριτικής τέχνης, τον Ροντήρη, τον Κουν, τον Κατσέλη, τον Καραντινό, τον Μουζενίδη, τον Βόκοβιτς, την Παξινού, τον Βολανάκη, για να μείνω στους κορυφαίους και φευγάτους από τη ζωή, μπορούμε να βεβαιώσουμε πως λειτουργούσαν με τα ίδια ακριβώς μεθοδολογικά και μυητική εργαλεία για να οδηγήσουν τον επίδοξο ηθοποιό στο βαθύ μυστήριο της μεταμόρφωσης, της μιμήσεως πράξεως σπουδαίας και τελείας ή και φαύλης για την κωμωδία.

Οι δάσκαλοι εκείνοι ανεξάρτητα από την αισθητική σχολή που ακολουθούσαν δεν διέφεραν στους τρόπους που οδηγούσαν συστηματικά και συχνότατα εμφανώς επιστημονικά έναν νέο άνθρωπο στην κατάκτηση των εργαλείων του, δηλαδή στον πλήρη έλεγχο του νευρικού και του μυϊκού τους συστήματος ώστε να καταστεί ικανός ο μαθητής ή η μαθήτρια να μπορεί ανά πάσα στιγμή να παραγάγει μια κίνηση ή ένα συναίσθημα σχεδόν με αυτοματικό τρόπο. Κι όλα αυτά είναι άσκηση, συχνά επώδυνη και επίμονη και συνεχής.

Πολύ συχνά ασκώντας την κριτική για κοντά πενήντα συναπτά χρόνια μπορώ να διαπιστώνω με ασφάλεια πλέον πότε ένας ηθοποιός με σαφή προσόντα (και σωματικά και εκπαιδευτικά – απόφοιτος πανεπιστημίου π.χ.) δυσχεραίνεται να αναπτύξει πλήρως τα εκφραστικά του μέσα και να εκτεθεί συναισθηματικά… Πράγμα που σημαίνει πως η εκπαίδευσή του ήταν ατελής ή αμελής, ο υποτιθέμενος δάσκαλός του, συχνά θεωρητικά καταιγιστικός, δεν λειτουργεί ως οφείλει ως μαιευτήρας, δεν χρησιμοποιεί έναν επιδέξιο εμβρυουλκό ώστε να «ξεγεννήσει» το συναισθηματικό έμβρυο που κρύβει ο καθένας μέσα του, συχνά – πυκνά προϊόν βιασμού ή απόκρυφης ερωτικής σχέσης!…

Εχω παραστεί σε περιπτώσεις που ο επιδέξιος δάσκαλος απέσπασε από τον μαθητή ή τη μαθήτρια ορέξεις, συναισθήματα, έξεις ή βουλήσεις σχεδόν απαγορευμένες από τη σύγχρονη αστική ηθική που έχει γαλουχήσει τους εφήβους μας η επίσημη εκπαίδευση. Χρειάζεται μεγάλη πείρα, τέχνη και αγάπη ο δάσκαλος για να μπορέσει να αλιεύσει μέσα σ’ ένα κορίτσι 20 χρόνων μια μοιχαλίδα Ιοκάστη ή μια παιδοκτόνο Μήδεια ή από ένα αγόρι έναν παρθένο Ιππόλυτο ή έναν αυτοκτόνο ή παρανοϊκό Αίαντα.

Πάντως διαπιστώνει κανείς σήμερα πως οι δάσκαλοι σ’ όλα τα πεδία σπανίζουν, γι’ αυτό και σε όλα τα πεδία, από τις τέχνες, τις επιστήμες, την πολιτική, το εμπόριο, στη μαστοριά θριαμβεύει ο εντυπωσιασμός, ο ερασιτεχνισμός και συχνά η εγκληματική αμάθεια.