Τι απέγιναν όσοι γλίτωσαν από τη μανία του Βεζούβιου;

Πρόκειται για την πιο γνωστή ηφαιστειακή καταστροφή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Όταν εξερράγη ο Βεζούβιος το 79 π.Χ., η λάβα και τα δηλητηριώδη αέρια που ξέρασε ο φλεγόμενος ορεινός όγκος σκότωσαν 2.000 άτομα στις παρακείμενες πόλης της Πομπηίας και του Ερκολάνεουμ.

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι παρά την τεράστια καταστροφή, κάποιοι κατάφεραν να γλιτώσουν από τη μανία της φύσης. Επομένως το ερώτημα είναι τι συνέβη με όλους αυτούς. Πού διέφυγαν την ώρα της καταστροφής;  Με δεδομένο ότι μιλάμε για τον αρχαίο κόσμο, δεν θα μπορούσαν να πάνε μακριά.

Δημοσίευμα του Life Science έρχεται να δώσει απάντηση σε αυτό το ιστορικό ερώτημα, στηριζόμενο σε νέα επιστημονική μελέτη η οποία θα δημοσιευθεί την ερχόμενη Άνοιξη στην επιθεώρηση Analecta Romana.

Οι περισότεροι κατέφυγαν στις ακτές της νότιας ιταλικής χερσονήσου, εντασσόμενοι στις κοινότητες Νάπολης, Όστιας, Πουτεόλι και Κύμης.

Ο εντοπισμός των προορισμών των προσφύγων ήταν μεγάλο και δύσκολο εγχείρημα, καθώς τα ιστορικά αρχεία είναι αποσπασματικά και διάσπαρτα, λέει ο Στίβεν Τακ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι.

Για να διαπιστώσει πού πήγαν, δημιούργησε μια σειρά από κριτήρια αναζήτησης ενώ πραγματοποιούσε έρευνες στο ιστορικό αρχείο, που περιελάμβανε έγγραφα, επιγραφές, αντικείμενα και αρχαίες υποδομές. Για παράδειγμα, δημιούργησε μια βάση δεδομένων με ονόματα που ήταν χαρακτηριστικά της Πομπηίας και του Ερκολάνου, και μετά εξέτασε ποια από αυτά τα ονόματα εμφανίζονταν αλλού μετά το 79 μ.Χ.

Η έρευνα αυτή δεν θα μπορούσε από μόνη της να προσφέρει πολλά, αφού δεν εντόπιζε ξένους, μετανάστες και δούλους οι οποίοι ζούσαν μεν στην Πομπηία, αλλά δεν κατείχαν κάποιο από τα γνωστά οικογενειακά ονόματα της πόλης.

Επίσης, έψαξε για ίχνη χαρακτηριστικής κουλτούρας από την Πομπηία και το Ερκουλάνο, όπως δείγματα λατρευτικών δραστηριοτήτων. Παράλληλα, υποδομές που εμφανίστηκαν κατά την ίδια περίοδο, πιθανώς για να υποστηρίξουν τους πρόσφυγες, παρέχουν ενδείξεις μετεγκατάστασης. Αυτό οφείλεται στο ότι 15.000-20.000 άνθρωποι ζούσαν στην Πομπηία και το Ερκουλάνο, και οι περισσότεροι εξ αυτών επέζησαν.

Ένας από τους επιζώντες, ο Κορνήλιους Φούσκους, πέθανε αργότερα σε στρατιωτική εκστρατεία στη σημερινή Ρουμανία. «Εγκατέστησαν επιγραφή για αυτόν εκεί» λέει ο Τακ στο Live Science. «Είπαν πως ήταν από την αποικία της Πομπηίας, μετά έζησε στη Νάπολη και μετά εντάχθηκε στον στρατό.

Σε μια άλλη περίπτωση, η οικογένεια Σουλπίκιους από την Πομπηία εγκαταστάθηκε στην Κύμη, σύμφωνα με ιστορικά έγγραφα.

«Έξω από τα τείχη της Πομπηίας ανακαλύφθηκε θησαυροφυλάκιο με τα οικονομικά τους αρχεία, υποδεικνύοντας πως επέλεξαν την Κύμη επειδή είχαν δικτύωση εκεί χάρη στην επιχειρηματικής του δραστηριότητα. Βρέθηκαν ντοκουμέντα δεκαετιών τα οποία αναφέρονται σε δάνεια, χρέη και ιδιοκτησίες ακινήτων της οικογένειας», αναφέρει ο καθηγητής.

Επίσης, βρέθηκαν πολλά ίχνη μετεγκαταστάσεων απελεύθερων γυναικών και δούλων. Πολλοί από τους επιζήσαντες της καταστροφής παντρεύτηκαν μεταξύ τους. Μια από αυτές τις γυναίκες, η Βέττια Σαμπίνα, θάφτηκε σε οικογενειακό τάφο στη Νάπολη με την επιτύμβια αναγραφή «HAVE». Η λέξη αυτή στην οσκανική διάλεκτο -που ομιλείτο στην Πομπηία πριν την ρωμαϊκή κατάκτηση του 80 π.Χ.- σήμαινε «καλώς ήλθες», και απαντάται ακόμα και σήμερα στο δάπεδο της εισόδου των σπιτιών που έχουν διατηρηθεί.

Πέρα από αυτά βέβαια, χρειάζονται και άλλα ίχνη, καθώς ήταν πολλοί αυτοί – ξένοι, μετανάστες, δούλοι- που δεν ήταν καταγεγραμμένοι εγγράφως, καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό τους.

Ως προς τις δημόσιες υποδομές, ο Τακ ανακάλυψε ότι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τίτος παρείχε χρήματα σε πόλεις που δέχτηκαν μεγάλους αριθμούς προσφύγων- τα οποία μάλιστα είχαν προέλθει από τις ίδιες τις πληγείσες πόλεις, με την κυβέρνηση να παίρνει τα χρήματα των νεκρών που δεν είχαν κληρονόμους. Οι υποδομές αυτές βοήθησαν στο εγχείρημα της μετεγκατάστασης, ωστόσο η -ακούσια έστω- συμβολή των νεκρών αυτών δεν απομνημονεύτηκε πουθενά και ποτέ.

«Η Πομπηία και το Ερκουλάνο είχαν χαθεί. Αλλά η κυβέρνηση φαίνεται πως έχτισε νέες γειτονιές, υδραγωγεία και δημόσια κτίρια σε κοινότητες όπου είχαν εγκατασταθεί» λέει ο καθηγητής Τακ.