«Πόλεμος, Κράτος και Κοινωνία στο Ιόνιο Πέλαγος»

Το Ιόνιο Πέλαγος, ζώνη μεθοριακή εκτεινόμενη από την είσοδο της Αδριατικής έως τις νοτιοανατολικές ακτές της Σικελίας και τη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, σχηματίζει μια τριγωνική υδάτινη επιφάνεια, εντός της Εσωτερικής Θάλασσας, με τρία ανοίγματα που οδηγούν αφενός στην Αδριατική και αφετέρου στη δυτική και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Με αυτά τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και χάρη στην ξεχωριστή γεωστρατηγική της θέση ως πέρασμα στη διατομή τοπικών και διεθνών οδών, η θάλασσα του Ιονίου προσέλκυε πάντοτε ανθρώπους του εμπορίου, προσκυνητές, λογίους, εκκλησιαστικούς, αλλά και φυγάδες, πειρατές, πολεμικούς στόλους κ.ά.

Μεγάλες δυνάμεις της εποχής διεκδίκησαν μερίδιο σε αυτόν τον χώρο. Στις απαρχές των πρώιμων νεότερων χρόνων τρεις ήταν ωστόσο οι κύριοι παίκτες: στο δυτικό τμήμα οι Ισπανοί και στο ανατολικό οι Οθωμανοί (στην ηπειρωτική κυρίως πλευρά) και οι Βενετοί (σε νησιά και παράκτιες θέσεις). Κάποιες από τις μεταξύ τους μεγάλες συγκρούσεις άφησαν τα ίχνη τους στη συλλογική μνήμη για την οδύνη που προκάλεσαν. Λειτούργησαν έτσι ως σταθερά σημεία αναφοράς και πηγή έμπνευσης για έργα που αξιοποίησαν τον πόλεμο σε επίπεδο συμβολικό.

Επέτειος

Με τον πόλεμο στον χώρο του Ιονίου Πελάγους καταπιάνεται ο ογκώδης τόμος που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο Ηρόδοτος και την Ιόνιο Εταιρεία Ιστορικών Μελετών με τον τίτλο «Πόλεμος, Κράτος και Κοινωνία στο Ιόνιο Πέλαγος (τέλη 14ου – αρχές 19ου αι.)» υπό την επιστημονική διεύθυνση του Καθηγητή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεράσιμου Δ. Παγκράτη.

Η συζήτηση για τον παρόντα τόμο, καρπό του εκδοτικού προγράμματος της Ιονίου Εταιρείας Ιστορικών Μελετών, επιστημονικής εταιρείας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ξεκίνησε με αφορμή την επέτειο της συμπλήρωσης τριών αιώνων από την οθωμανική πολιορκία εναντίον της Κέρκυρας τον Αύγουστο του 1716. μια πολιορκία που συγκέντρωσε γύρω από το νησί πλήθος χριστιανικών δυνάμεων που έσπευσαν για ακόμη μια φορά (1538, 1571, 1669) να υπερασπιστούν έναν τόπο που στα μάτια μέρους της κοινής γνώμης της εποχής συμβόλιζε το τελευταίο κάστρο της Χριστιανοσύνης, πιθανή επικράτηση επί του οποίου θα αύξανε την πίεση στα ευρωπαϊκά κράτη.

Διαφοροποιούμενος από τα συνήθη χαρακτηριστικά επετειακών εκδόσεων που έχουν ως αφορμή ένα πολεμικό γεγονός όπως αυτό του 1716, ο τόμος αυτός υιοθέτησε ως προς τον σχεδιασμό του τη λογική της διατύπωσης απαντήσεων σε μια μεγάλη ποικιλία ερωτημάτων που αναφέρονται στον πόλεμο ως έννοια, απειλή, καθημερινότητα, πραγματικότητα, κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο, ευκαιρία για κοινωνική άνοδο, πεδίο άντλησης συμβολισμών με πολιτικές και θρησκευτικές απολήξεις, αλλά και συνέπειες για όσους βίωναν άμεσα ή έμμεσα τα αποτελέσματα αυτών των σχεδιασμών και των μέσων υλοποίησής τους.

Κεντρικός ρόλος

Το 1716 έχει ασφαλώς κρατήσει την κεντρική του θέση (τέσσερα άρθρα είναι αφιερωμένα σε αυτό το γεγονός), λειτουργώντας ως το κλειδί για μια σειρά άλλων ερευνητικών πεδίων. Και η κατεξοχήν στρατιωτική ιστορία επιδιώχθηκε να διατηρήσει τη δική της θέση ως πρόθεση για μελέτη: α) της πραγματικότητας του πολέμου με τον τρόπο του Κλαούζεβιτς, δηλ. ως μιας αβέβαιης αναμέτρησης δυνάμεων, στη βάση της οποίας ενυπάρχουν βίαια πάθη, τύχη και λογικοί υπολογισμοί, μιας πραγματικότητας που ερευνητικά οδηγεί στην εξέταση των όρων και των τρόπων διεξαγωγής των μαχών σε ξηρά και θάλασσα, σε αναλύσεις τακτικής και στρατηγικής κ.ο.κ., β) των «επωνύμων» του πολέμου, περισσότερο ως βιογραφιών μεγάλων στρατηλατών και γενικά προσώπων που ξεχώρισαν για τον ηρωισμό ή/και τη στρατηγική ευφυία τους, γ) των προετοιμασιών για τον πόλεμο μέσα από τη στρατιωτική εκπαίδευση, τις μεθόδους συγκρότησης των στρατών και των τρόπων χρηματοδότησής τους, αλλά και της προετοιμασίας των πόλεων για άμυνα, που περιλάμβανε μεταβολές τόσο στον χώρο όσο και στα οχυρωματικά έργα, εξέλιξη που ακολούθησε τις μεταβολές στον τρόπο πολέμου, και δ) των επιπτώσεων του πολέμου στα δημόσια οικονομικά και στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, καθώς και στην κοινωνία, στο επίπεδο δηλ. του ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο τα κράτη φρόντιζαν να περιορίσουν στο μέτρο του δυνατού μέσα από την οργάνωση της νοσοκομειακής περίθαλψης, έστω κι αν αυτή αφορούσε κατά κύριο λόγο τους στρατιώτες.

Με αυτούς τους όρους προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν στον τόμο 16 συγγραφείς, καθηγητές πανεπιστημίων και ερευνητές από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Τουρκία, τη Μεγάλη Βρετανία και το Ισραήλ, οι μελέτες των οποίων διαρθρώθηκαν γύρω από τέσσερις γενικούς άξονες που εξετάζουν: α) την προετοιμασία για τον πόλεμο, όπου εντάσσεται η εξέταση του μηχανισμού συγκέντρωσης της πληροφορίας και η διαμόρφωση της κοινής γνώμης με μέσα της εποχής, όπως π.χ. οι προκηρύξεις, β) τον ίδιο τον πόλεμο με τους όρους της στρατιωτικής ιστορίας (μάχες, γεωπολιτική, στρατηγικές, τεκμηρίωση), γ) τις επιπτώσεις των πολέμων σε επίπεδο πολιτισμικό, συμβολικό και πολιτικό, και δ) τους ανθρώπους του πολέμου, όπου η έμφαση δόθηκε στην εξέταση του κοινωνικού τους προφίλ, της συμμετοχής τους στις κοινωνικές διεργασίες, της εξαργύρωσης των επιτυχιών στο πεδίο της μάχης για κοινωνική ή/και οικονομική άνοδο κ.ο.κ.

Αναλυτικότερα ο εξαιρετικά χρήσιμος για τους μελετητές του πολεμικού φαινομένου και της διασύνδεσής του με τις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες συγκροτείται από τις παρακάτω:

·        Emrah Safa GÜRKAN, Βetween connectivity and isolation: insularity and information of flow in Sixteenth-century Mediterranean,

·        Νίκος ΚΟΥΡΚΟΥΜΕΛΗΣ, Οι ρωσικές προκηρύξεις προς τους Επτανησίους. Κείμενα πολιτικής διαπαιδαγώγησης ή προπαγάνδας;

·        Νίκος ΣΚΟΥΤΕΛΗΣ, Ο σχεδιασμός του χώρου ως θέατρο πολέμου, στις βενετικές κτήσεις (16ος – 17ος αι.),

·        Ruthy GERTWAGEN, Fights over the control on Ionian Sea lanes between Venice and Genoa (late 14th to mid-15th century),

·        Giuseppe RESTIFO, Le retrovie italiane della guerra di Corfù (1716),

·        Γιώργος ΖΟΥΜΠΟΣ, Οι κινήσεις του βενετικού στόλου στο Ιόνιο Πέλαγος  τις παραμονές της πολιορκίας του 1716 και η ναυμαχία της Κασσιώπης,

·        Kahraman ŞAKUL, Ionians, Souliotes, Tsamides and Himariotes on the fringes of Ottoman borders in the War of Second Coalition, 1798-1802,

·        Διονύσιος ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Μία επιστολή από την πολιορκημένη Κέρκυρα (26-30 Αυγούστου 1716),

·        Ανδρονίκη ΔΙΑΛΕΤΗ, Νοηματοδοτήσεις της ‘χριστιανικής νίκης’ στις αφηγήσεις για τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) στην πρώιμη νεότερη Ιταλία,

·        Αναστασία ΣΤΟΥΡΑΪΤΗ, Η πολιτισμική ιστορία του πολέμου και η Βενετική αυτοκρατορία: η περίπτωση της πολιορκίας της Κέρκυρας (1716),

·        Vassiliki KOUTSOBINA, Music at the time of Cervantes: The musical imprint of the Lepanto victory

·        Fabio Paolo DI VITA, Military Careers and Economic Power. The patriciate of the Etna area in the modern age,

·        Δάφνη ΛΑΠΠΑ, Ναύτες και στρατιώτες στην Κέρκυρα του 18ου αιώνα,

·        Έφη ΑΡΓΥΡΟΥ, Η διαμόρφωση ταυτοτήτων: Η στρατιωτική ελίτ στη βενετική επικράτεια,

·        Σεβαστή ΛΑΖΑΡΗ, Σεβαστή, H βενετική φρουρά του κάστρου της Αγίας Μαύρας μέσα από τις αποβιωτήριες πράξεις του  λατινικού ναού του Παντοκράτορα, 1691-1768, και

·        Alexios G.C. SAVVIDES, An overview of the history of the Ionian ‘Seven Islands’ (‘Yedi adalar’) with reference to their connections with Arabic and Turkish Islam in the middle/late Byzantine and post-Byzantine periods.