Ο Μ.Καρατζογιάννης μιλάει για τη συνεργασία του με Μεντή και Χατζηπαναγιώτη

Ο Μάνος Καρατζογιάννης σκηνοθετεί την Νένα Μεντή και τον Χρήστο Χατζηπαναγιώτη στο έργο: «Ο ουρανός και… Το παντελόνι του» από τις 11 Μαΐου.

Ο «πατέρας» και η «μάνα» του νεοελληνικού θεάτρου: ο Ιάκωβος Καμπανέλλης και η Λούλα Αναγνωστάκη ενώνουν για πρώτη φορά τη φωνή τους σε ενιαία παράσταση.

Στον μονόλογο «Αυτός και το παντελόνι του», γραμμένος εξήντα χρόνια πριν και στο μονοπρόσωπο έργο «Ο ουρανός κατακόκκινος» –  που φέτος συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από το πρώτο του ανέβασμα – ο Ιάκωβος Καμπανέλλης και η Λούλα Αναγνωστάκη αντίστοιχα επαληθεύουν για μια ακόμη φορά τη διαχρονικότητα της υπαινικτικής γραφής τους.

«Αυτός» (Χρήστος Χατζηπαναγιώτης) – παρά το γεγονός ότι δεν έχει ούτε όνομα – και η Σοφία Αποστόλου (Νένα Μεντή) – «πρώην καθηγήτρια, απολυθείσα λόγω αλκοολισμού» και «μητέρα φυλακισμένου» – αφηγούνται την προσωπική τους ιστορία με υποδόριο χιούμορ και ευαισθησία στην έκφραση της συναισθηματικής μνήμης τους και «ξεχωρίζουν». Εξακολουθούν να «ξεχωρίζουν» ακόμη, τόσο που αναρωτιόμαστε κατά πόσο έχει αλλάξει η δημόσια σφαίρα του σύγχρονου νεοελληνικού μας βίου.

Ο Μάνος Καρατζογιάννης μας μίλησε για το έργο του Καμπανέλλη και τους προβληματισμούς που θίγει.

Τι πραγματεύεται το έργο;

Είναι ένα δίπτυχο για την Ελλάδα που φεύγει αλλά και για την Ελλάδα που δε λέει να φύγει… Ο «πατέρας» και η «μάνα» του νεοελληνικού θεάτρου: ο Ιάκωβος Καμπανέλλης – «Αυτός και το παντελόνι του» – και η Λούλα Αναγνωστάκη – «Ο ουρανός κατακόκκινος» – ενώνουν για πρώτη φορά τη φωνή τους με δυο μονολόγους υψηλής τέχνης σε ενιαία παράσταση.

Παρά το γεγονός ότι στην νεοελληνική κοινωνία συνηθίζεται να δημιουργούνται οπαδοί και δίπολα σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της τέχνης είναι πλέον αντιληπτό ότι αρκετά κοινά στοιχεία χαρακτηρίζουν τους δύο κορυφαίους θεατρικούς συγγραφείς στον πυρήνα της δραματουργίας τους. «Αυτός» (Χρήστος Χατζηπαναγιώτης) – παρά το γεγονός ότι δεν έχει ούτε όνομα – και η Σοφία Αποστόλου (Νένα Μεντή) – «πρώην καθηγήτρια, απολυθείσα λόγω αλκοολισμού» και «μητέρα φυλακισμένου» – αφηγούνται την προσωπική τους ιστορία με υποδόριο χιούμορ και ευαισθησία στην έκφραση της συναισθηματικής μνήμης τους και «ξεχωρίζουν». Εξακολουθούν να «ξεχωρίζουν» ακόμη, τόσο που αναρωτιόμαστε κατά πόσο έχει αλλάξει η δημόσια σφαίρα του σύγχρονου νεοελληνικού μας βίου.

Ποιους προβληματισμούς θίγει;

Κοινή θεματική των έργων και των δύο συγγραφέων: η μοναξιά, η ενοχή, τα τραύματα και τα αδιέξοδα του Έλληνα των μεταπολεμικών χρόνων, το νέο αστικό τοπίο, οι εθνικές και προσωπικές μας διαψεύσεις. Αν η πνευματική καταγωγή του Καμπανέλλη, όπως την ορίζει ο ίδιος σε συνέντευξή του είναι το στρατόπεδο εννοώντας το Μαντχάουζεν, η πνευματική αφετηρία της Αναγνωστάκη είναι σίγουρα ο εμφύλιος μια και υπάρχει ως ιστορική αναφορά σχεδόν στο σύνολο της δραματουργίας της.
Παρ’ όλο που το έργο και των δύο συγγραφέων εμπνέεται από οικεία δεινά παραμένει αποκαλυπτικό για οποιονδήποτε έχει ζήσει ακόμη και σε τελείως διαφορετικές γεωγραφικές, ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες.

Κι αυτό γιατί οι δύο αυτες ευρωπαϊκές – και όχι μόνο ελληνικές – φωνές αποτυπώνουν με ευαισθησία αλλά και χιούμορ τον ψυχισμό του ανθρώπου που παλεύει περήφανα και σιωπηλά κόντρα στην εκάστοτε νέα πραγματικότητα που τον περιβάλλει και πέρα από στενά γεγραφικά πλαίσια. Είναι κατ’ ουσία έργα ανθρωποκεντρικά, που διαπλέκουν το προσωπικό με το συλλογικό, το ποιητικό με το πολιτικό, το καθημερινό με το αέναο.

Ποιο είναι το προφίλ των ηρώων;

«Αυτός» και Σοφία Αποστόλου, μετέωροι και μόνοι στη νέα πραγματικότητα που τους περιβάλλει, μιλούν «σε μας που τους ακούμε» αλλά μιλούν και για να επαναπροσδιοριστούν οι ίδιοι. Υπερασπίζονται αλλά και σαρκάζουν τη ζωή τους. Η ανάγκη Αυτού στο πρώτο μονόπρακτο «να έχει έναν άνθρωπο» και η «ροπή προς το κακό» της ανθρώπινης φύσης στο δεύτερο γίνονται αφορμή οι ήρωες να έρθουν πιο κοντά, έστω και νοητά, στα πιο αγαπημένα τους αλλά απόντα, για διαφορετικούς λόγους, πρόσωπα: σε μάνα και γιο αντίστοιχα. Μέσα από την ηχηρή τους απουσία τα σκηνικά πρόσωπα τακτοποιούν τους εσωτερικούς τους λογαριασμούς, διαφοροποιούνται έστω και για λίγο από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο και «κάνουν τη δική τους επανάσταση».

Ο τίτλος της παράστασης παραπέμπει στο γνωστό ποίημα του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι «Σύννεφο με παντελόνια», όπου ο Ρώσος ποιητής πραγματεύεται τα θέματα του έρωτα, της επανάστασης και της τέχνης.

κι αλλάζοντας απόχρωση σαν ουρανός
θα ‘μαι η άχραντη ευγένεια
… ένα σύννεφο με παντελόνια.

Τι αναφορές έχει στο σήμερα;

Ο μονόλογος της Αναγνωστάκη τοποθετείται χρονικά πιο κοντά στο σήμερα. Γραμμένος το 1998 έχει ως φόντο την παγκοσμιοποίηση και τη νέα τάξη πραγμάτων, όπως αυτή διαμορφώνεται από την πτώση του τείχους κι έπειτα.. Ο Ουρανός Κατακόκκινος είναι μια ωδή στην ετερότητα. Η Σοφία Αποστόλου νοιώθει πως ξεχωρίζει γιατί «πηγαίνει δυο φορές το μήνα και βλέπει τον άσχημο και ηλίθιο γιό της, παρέα με τους Αλβανούς και τους πρεζάκηδες», όπως ξεχωρίζουν και οι περισσότεροι ήρωες της Αναγνωστάκη, τα ιδανικά των οποίων συχνά δε γίνονται αποδεκτά από τους υπόλοιπους. Αυτή η φωνή της ετερότητας που χρόνια αρθρώνει η συγγραφέας μοιάζει εδώ να δυναμώνει και να δανείζεται στοιχεία από την ίδια και τις αριστερές της καταβολές. Ο μονόλογος του Καμπανέλλη, αν και γραμμένος 60 χρόνια πριν, δεν έχει χρόνο μια και δεν υπάρχει σαφή ιστορική αναφορά αλλά φέρει μνήμη προσωπική και συλλογική. Και οι δύο ήρωες πάντως αντιμετωπίζουν αδιέξοδα, που δυστυχώς δεν έχουν ξεπεραστεί στη σύγχρονη κοινωνία, όπως η διαφθορά, η αναξιοκρατία, η κοινωνική ανισότητα.

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να έχει πάρει ο θεατής όταν δει την παράσταση;

Να πάρει κουράγιο, να αντέξει..Να ξέρει ότι δεν είναι μόνος του.. Να υπερασπιστεί τη ζωή του. Να είναι περήφανος για αυτήν. Την οποιαδήποτε ιδιαιτερότητα του..Να διεκδικεί…

Είναι πια μεγάλη η διάσπαση της προσοχής μας λόγω της αποσπασματικότητας της ζωής μας αλλά και του διαδικτύου. Οι ήρωες μας αντιμέτωποι με τη μοναξιά τους και μετέωροι στις κοινωνικές συνθήκες προσπαθούν να πιάσουν το νήμα της ζωής τους από την αρχή και να ξαναβρουν το κέντρο τους.

Ίσως αυτό είναι και το μήνυμα της σύνθεσης των έργων και της παράστασης: να ξαναβάλει η εποχή μας στο κέντρο της τον άνθρωπο. Να βάλουμε ξανά στο κέντρο τον άνθρωπο.

Ποια είναι η αγαπημένη σας σκηνή;

Καμιά φορά παρακολουθώντας τι συμβαίνει γύρω μας αισθάνομαι σα να έχουν χαθεί τα πάντα… Καμιά φορά αναρωτιέμαι, όπως η Σοφία Αποστόλου (Νένα Μεντή)«Τι έχουμε μέσα μας; Τι άνθρωποι είμαστε»;
Μια άλλη φράση που αγαπώ είναι του Χρήστου από το μονόλο του Καμπανέλλη «Με δείρανε μάνα. Πήγα να παίξω και με δείρανε!» που δεν κυριολεκετεί βέβαια αλλά κουβαλάει το «ξύλο» μιας ολόκληρης ζωής.