Του γιοφυριού της Άρτας

Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες
γιοφύρι-ν-εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.
Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.
Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:
«Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,
ολημερίς να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!»

Αυτοί είναι οι πρώτοι στίχοι «Του γιοφυριού της Άρτας», μιας παραλογής που αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση αναφορικά με τη θεμελίωση μεγάλων έργων: για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα.

Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο για την εποχή του, ενέπνευσε λοιπόν το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την παράδοση με το δικό του θρύλο, το θρύλο του πρωτομάστορα, ο οποίος αναγκάστηκε να χτίσει τη γυναίκα του για να στεριώσει το γεφύρι.

Η σύγχρονη όψη του γεφυριού στις όχθες του ποταμού Αράχθου είναι το αποτέλεσμα πολλών επισκευών, προσθηκών και ανακατασκευών που πραγματοποιήθηκαν στο διάβα των αιώνων.

Η ιστορική αφετηρία του γεφυριού της Άρτας ανάγεται, σύμφωνα με τα συμπεράσματα που είναι δυνατόν να συναχθούν από την εικόνα που παρουσιάζουν τα βάθρα της θεμελίωσής του, στους Ελληνιστικούς κατά πάσαν πιθανότητα Χρόνους. Μάλιστα, υποστηρίζεται ότι το αρχικό αυτό κτίσμα ήταν έργο του Πύρρου, ο οποίος κατέλαβε την αρχαία Αμβρακία (τη θέση της κατέχει η Άρτα) το 295 π.Χ. και την κατέστησε πρωτεύουσα του βασιλείου των Μολοσσών.

Κατά την άποψη ορισμένων μελετητών, πάνω στα προαναφερθέντα βάθρα οικοδομήθηκαν κατά τους Βυζαντινούς ή τους Πρώιμους Μεταβυζαντινούς Χρόνους τέσσερις μεγάλες καμάρες, που συμπληρώθηκαν από οκτώ μικρά τοξωτά ανοίγματα για τη διοχέτευση των υδάτων σε περίπτωση πλημμυρικών φαινομένων.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, η ψηλότερη από τις εν λόγω καμάρες κατέρρευσε και ανακατασκευάστηκε επί Τουρκοκρατίας, το 1612. Κατά την τοπική παράδοση μάλιστα, οι μάστορες που ανέλαβαν το δύσκολο αυτό έργο χρηματοδοτήθηκαν από τον αρτινό παντοπώλη Γιάννη Θειακογιάννη.

Ωστόσο, σύμφωνα την άποψη άλλων μελετητών, το 1612 ανακατασκευάστηκε ολόκληρο το γεφύρι και όχι μόνο η ψηλότερη καμάρα του.

Σε κάθε περίπτωση, το 1881, όταν η πόλη της Άρτας και το ανατολικό τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Άρτας περιήλθαν έπειτα από μακρόχρονους αγώνες στο ελληνικό κράτος, ο ποταμός Άραχθος με το ξακουστό γεφύρι του αποτέλεσε τη συνοριακή γραμμή μεταξύ των ελεύθερων και των τουρκοκρατούμενων ελληνικών εδαφών.

Στο δυτικό άκρο του γεφυριού της Άρτας οικοδομήθηκε το 1864 ένα διώροφο νεοκλασικό, το οποίο χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως τουρκικό φυλάκιο και ακολούθως (μετά το 1881) ως μεθοριακός – τελωνειακός σταθμός. Στο κτίριο αυτό στεγάζεται σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο «Σκουφάς».

Στην ανατολική όχθη του Αράχθου, δίπλα στο γεφύρι, σώζεται μεγάλος πλάτανος, ο επονομαζόμενος πλάτανος του Αλή πασά. Όπως θρυλείται, από τα κλαδιά του υπεραιωνόβιου αυτού δέντρου κρεμούσε ο Αλή πασάς τους ανυπότακτους Έλληνες.