Σαν και ως

Πολλές φορές έχει επισημανθεί και έχει σχολιαστεί αρνητικά το φαινόμενο του «σανισμού», δηλαδή της αλόγιστης και αδικαιολόγητης χρήσης του μορίου σαν στο γραπτό και τον προφορικό λόγο. Αυτό είναι απόλυτα εύλογο, καθώς η λανθασμένη παρουσία τού σαν αλλοιώνει το νόημα μιας φράσης.

Για να αντιληφθούμε καλύτερα τα πολύ συχνά λάθη που διαπράττονται σε ό,τι αφορά τη χρήση τού σαν, επιβάλλεται να εξετάσουμε την παρουσία του στο λόγο σε αντιδιαστολή προς το αναφορικό επίρρημα τρόπου ως. Οι δύο αυτές λέξεις δε συμπίπτουν σημασιολογικώς, παρά την εσφαλμένη αντίληψη που έχουν αρκετοί ότι το σαν είναι τύπος της δημοτικής και το ως της καθαρεύουσας.

Το ως δηλώνει μιαν ιδιότητα που ο ομιλητής ή ο συντάκτης ενός κειμένου πιστεύει ότι αληθεύει, ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα: «Ο πατέρας μου εργάστηκε ως αναισθησιολόγος στο Νοσοκομείο Παίδων επί τρεις και πλέον δεκαετίες», «Υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό ως έφεδρος αξιωματικός κατά τα έτη 1991-1993», «Η σύζυγός μου εργάζεται ως νηπιαγωγός».

Αντίθετα, το σαν (πρέπει να) χρησιμοποιείται σε παρομοιώσεις και σε περιπτώσεις όπου ο ομιλητής ή ο συντάκτης ενός κειμένου δηλώνει μιαν ιδιότητα την οποία θεωρεί αναληθή, ψευδή: «Οι στρατιώτες της ΕΛΔΥΚ πολέμησαν στην Κύπρο σαν λιοντάρια», «Το βράδυ δεν κοιμήθηκα σχεδόν καθόλου, καθώς τα σκυλιά του γείτονα ούρλιαζαν σαν λύκοι», «Τις πρώτες ημέρες στη νέα μου δουλειά ένιωθα σαν το ψάρι έξω απ’ το νερό», «Παρά το γεγονός ότι δεν έχει μελετήσει το θέμα σε βάθος, μιλάει σαν ειδικός», «Μας κοιτάζει αφ’ υψηλού και μας αντιμετωπίζει σαν κατώτερους, μολονότι στην πραγματικότητα είμαστε ομοιόβαθμοι».

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι δεν είναι δυνατή, στο πλαίσιο ενός κακώς εννοούμενου εκδημοτικισμού, η χρησιμοποίηση τού σαν στη θέση τού ως σε όλες τις περιπτώσεις, καθώς κάτι τέτοιο οδηγεί σε παρανοήσεις.

Παραδείγματος χάριν, όταν επιθυμούμε να δηλώσουμε ότι κάποιος έχει, κατά την άποψή μας, βαθιές γνώσεις και πείρα σε ένα θέμα, είναι με άλλα λόγια ειδικευμένος σε συγκεκριμένο ζήτημα, θα πούμε ή θα γράψουμε το εξής: «Κατέθεσε την προσωπική του άποψη ως αυθεντία στην ελληνική ιστορία».

Όταν, όμως, επιθυμούμε να δηλώσουμε ότι ο άνθρωπος αυτός, κατά την άποψή μας και πάλι, δεν είναι όντως εξπέρ ή ειδικός, αλλά θέλει απλώς να δίνει αυτήν την εντύπωση, τότε θα πούμε ή θα γράψουμε το εξής: «Κατέθεσε την προσωπική του άποψη σαν αυθεντία στην ελληνική ιστορία».

Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να κάνουμε και στη χρήση του ζεύγους σαν και ως μετά το ρήμα έχω, δεδομένου ότι τα σχετικά παραδείγματα είναι αμέτρητα: έχω σαν ή ως συνέπεια, αποτέλεσμα, επακόλουθο, βάση, θέμα, αφετηρία, πρότυπο, σκοπό, αιτία, αφορμή, πυρήνα, επίκεντρο κ.λπ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το μεν σαν είναι λανθασμένο, καθώς αλλοιώνει το νόημα της όποιας πρότασης, το δε ως δεν είναι απαραίτητο. Ιδού και τα σχετικά ορθά παραδείγματα:

«Το θεατρικό αυτό έργο έχει θεματικό πυρήνα τη δίψα για δόξα και εξουσία», «Η προκλητική συμπεριφορά της Τουρκίας είχε αποτέλεσμα την καταδίκη της από το Ευρωκοινοβούλιο», «Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας είχε πρότυπο το μεγάλο αδελφό του», «Η πρόσφατη δολοφονική επίθεση σε μπαρ του Πειραιά είχε αφορμή κάποια λεκτική αντιπαράθεση».

Τέλος, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση τού ως, όταν αυτό συνοδεύεται από ένα ουσιαστικό και προσδιορίζει κτητική αντωνυμία που προηγείται. Τα παραδείγματα που ακολουθούν φανερώνουν τον ενδεδειγμένο τρόπο έκφρασης των σκέψεων ή των συναισθημάτων μας: «Η εκλογή του ως προέδρου της εταιρείας ήταν μια ευχάριστη έκπληξη», «Όπως αντιλαμβάνεσαι, οι ευθύνες σου ως διευθυντή του σχολείου είναι μεγάλες», «Το έργο μας ως παιδαγωγών είναι βαρυσήμαντο», «Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργού Οικονομικών επιβλήθηκαν πολλοί νέοι φόροι».

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, τα σκυλιά του γείτονα που ούρλιαζαν σαν λύκοι.