Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος ΣΤ’)

Σύμφωνα πάλι με μια ενδιαφέρουσα άποψη που συμπεριλαμβάνεται στη γραμματεία του ομηρικού ζητήματος, τα ποικίλα είδη των ανωμαλιών και παραφωνιών στα ομηρικά έπη δείχνουν με αρκετή σαφήνεια ότι τα δύο ποιήματα δεν υπήρξαν ελεύθερη επινόηση ενός ή δύο ξεχωριστών ανθρώπων, αλλά σύνθετες δημιουργίες που περιείχαν στοιχεία διαφορετικών εποχών, διαφορετικού ύφους και διαφορετικών πολιτισμών.

Παρά ταύτα, παρά την ανομοιότητα και την ποικιλία που χαρακτηρίζουν τα δύο έπη, η εντύπωση που δημιουργείται σε κάθε ακροατή ή αναγνώστη, σε οποιαδήποτε εποχή, είναι ότι καθένα από τα εν λόγω ποιήματα αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ενότητα — ένα αμάλγαμα από διαφορετικά ίσως στοιχεία, τα οποία όμως είναι τόσο στενά δεμένα μεταξύ τους, ώστε να σχηματίζουν έναν νέο, αυτοδύναμο, σκόπιμα τεχνουργημένο οργανισμό.

Συγκεφαλαιώνοντας τα ανωτέρω, και ολοκληρώνοντας παράλληλα την αναφορά μας στον Όμηρο και το ομηρικό ζήτημα, παραθέτουμε την άποψη του Αγαπητού Τσοπανάκη, όπως αυτή διατυπώθηκε στο σύγγραμμά του Εισαγωγή στον Όμηρο (1998):

«Το μόνο σημείο στο οποίο μπορούν να συναντηθούν σήμερα ενωτικοί και αναλυτικοί είναι ότι ο Όμηρος χρησιμοποίησε υλικό που είχαν δημιουργήσει παλαιότεροι αοιδοί. Από εκεί και πέρα οι αναλυτικοί θα πουν ότι το χρησιμοποίησε αδέξια, ενώ οι ενωτικοί —με περισσότερο δίκαιο— ότι το αφομοίωσε και χρησιμοποίησε απ’ αυτό ό,τι του χρειαζόταν κάθε φορά, διαλέγοντας, απορρίπτοντας, αναπλάθοντας και δημιουργώντας ο ίδιος, έτσι που να δώσει κάτι καινούργιο, κάτι που είχε τη σφραγίδα της μεγαλοφυΐας. Γι’ αυτό και φυλάχθηκε με θρησκευτική προσοχή και επιμέλεια πρώτα προφορικά, κι όταν ήλθε η ώρα, γραπτά. Αν ο ίδιος ποιητής σύνθεσε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια (την πρώτη σε νεανική και τη δεύτερη σε γεροντική ηλικία) ή αν άλλος το πρώτο και άλλος το δεύτερο έπος, αυτό θα αργήσουμε ίσως να το μάθουμε. Το βέβαιο είναι ότι οι ενδείξεις για την παλαιότητα των επών όσο πάνε γίνονται πυκνότερες. Το πιο δύσκολο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα σαν συνέπεια της προφορικής σύνθεσης και παράδοσης (oral composition, oral tradition) είναι το πότε, το πώς και από ποιους έγινε η πρώτη καταγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Από τον Όμηρο τον ίδιον; Από έναν εγγράμματο συγγενή ή μαθητή, στον οποίο τα υπαγόρευσε ο ίδιος; Ή σε μεταγενέστερη εποχή από εγγράμματους ραψωδούς, οι οποίοι τα είχαν παραλάβει οι ίδιοι από προδρόμους τους με πιστή απομνημόνευση και που είναι δυνατό, θεληματικά ή άθελα, να επέφεραν τροποποιήσεις, προσθήκες και αφαιρέσεις στην αρχική μορφή των επών; Στο σημείο αυτό οι απαντήσεις δεν είναι ακόμη οριστικές ούτε πειστικές και είμαστε υποχρεωμένοι να περιμένουμε».

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Α’)

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Β’)

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Γ’)

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Δ’)

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: Ο Όμηρος και το ομηρικό ζήτημα (Μέρος Ε’)