H ιστοσελίδα που έλεγε ότι θα κατέρριπτε ψευδείς ειδήσεις… τις ενίσχυε σκόπιμα

Ο προβληματισμός για τα fake news -ψευδείς ειδήσεις που διαδίδονται στο Διαδίκτυο ώστε συνήθως να χρησιμοποιηθούν δήθεν ως «τεκμήρια» μίας προϋπάρχουσας άποψης- έχει πάρει, δικαίως, μεγάλη έκταση και το Ίντερνετ προσπαθεί να αναπτύξει εργαλεία άμυνας απέναντι στην στοχευμένη παραπληροφόρηση. Ένα από αυτά είναι οι «fact checkers» -ομάδες που εξετάζουν την ορθότητα ισχυρισμών- αλλά μία «δημιουργική» σουηδική ομάδα παραπληροφόρησης σκέφτηκε ότι αυτή θα ήταν η καλύτερη μεταμφίεση…

Οι ψευδείς ειδήσεις δεν είναι «παραδοσιακή παραπληροφόρηση» με διαστρέβλωση γεγονότων, αλλά διάδοση εντελώς ανυπόστατων περιστατικών (στον ευρωπαϊκό χώρο, ένα καλό πρόσφατο παράδειγμα είναι η υπόθεση μίας δήθεν απαγωγής 13χρονης στο Βερολίνο πέρυσι). Ο τρόπος λειτουργίας των fake news είναι ουσιαστικά ο ίδιος με τους διάφορους «αστικούς μύθους» που κυκλοφορούσαν κυρίως από στόμα σε στόμα πριν την εποχή του Ίντερνετ -σχήμα που πλέον έχει πάρει διαφορετικής τάξης διαστάσεις χάρη στις δυνατότητες του Διαδικτύου.

Όπως το φαινόμενο δεν είναι νέο, έτσι δεν είναι νέες ούτε ομάδες στο Διαδίκτυο που θέλουν να συμβάλουν στην καταπολέμησή του και μπαίνουν στον κόπο να διασταυρώσουν αναφορές που παίρνουν μεγάλη έκταση, καταλήγοντας είτε (σπανιότατα) να τις επιβεβαιώνουν είτε (πολύ συνηθέστερα) να αποδεικνύουν ότι είναι αβάσιμες.

Σήμερα, οι ομάδες αυτές λέγονται «fact checkers» -«επαληθευτές» ή «ελεγκτές γεγονότων»- και βασίζονται σε επαληθεύσιμες αναφορές από πηγές που είναι υπόλογες για τους ισχυρισμούς τους, σε συνδυασμό με την κοινή λογική (και τα δύο είναι σπάνια στα fake news). Στο ελληνόφωνο διαδίκτυο, μία από τις γνωστότερες είναι το ellinikahoaxes.gr.

Τη φήμη τέτοιων ομάδων θέλησε να εκμεταλλευτεί η σουηδική ομάδα Mediekollen στο Facebook που σκοπό είχε, αντιθέτως, να ενισχύσει συγκεκριμένες ψευδείς ειδήσεις -και, εμμέσως, θα υπονομευόταν και εν γένει η φήμη και λειτουργία των fact checkers.

H διαφορά ήταν, βεβαίως, στη μέθοδό του: Για τον έλεγχο, όπως αναφέρει ο βρετανικός Guardian, δεν χρησιμοποιούσε, όπως οι κανονικοί fact checkers, στατιστικά στοιχεία ή επαληθεύσιμες δηλώσεις, αλλά δημιουργούσε ένα διαφορετικό παράλληλο αφήγημα με άλλα «στοιχεία» ή γνώμες -ήταν ουσιαστικά ισχυρισμοί που παρουσιάζονταν δήθεν ως επαλήθευση άλλων ισχυρισμών.

Το πιο ενδεικτικό (που δείχνει ακριβώς και τον σκοπό της ύπαρξης του Mediekollen) ήταν υπόθεση που είχε παρουσιάσει ως δήθεν «επιβεβαιωμένη». Αφορούσε τον ισχυρισμό της συγγραφέα Καταρίνα Γιανούτς σε τσεχικό κανάλι πως η σουηδική αστυνομία αντιμετώπιζε 50 περιοχές στη Σουηδία ως «άβατα εγκληματικότητας μεταναστών» στα οποία δεν τολμούσε να πατήσει.

Πέραν του ότι αυτό δεν έστεκε, και η ίδια η Γιανούτς στη συνέχεια υπαναχώρησε. Ανάλογη μεθοδολογία χρησιμοποιούσε το Mediekollen στην υπόθεση του «ρωσικού φακέλου για τον Τραμπ» -το περιεχόμενο του οποίου είχαν ούτως ή άλλως απορρίψει και τα «παραδοσιακά» ΜΜΕ, αλλά το Mediekollen βάσισε την ετυμηγορία του σε μία ανυπόστατη θεωρία που ξεκινούσε από το φόρουμ χρηστών 4chan.

Η μικρή διάρκεια ζωής του Mediekollen (το οποίο είχε ανοίξει το Νοέμβριο και πλέον είναι ανενεργό) δείχνει πως ξεκίνησε γύρω από την υπόθεση της Γιανούτς, η οποία είχε πάρει μεγάλη έκταση στη Σουηδία.

Η σουηδική τηλεόραση STV κάλεσε τους διαχειριστές να αποκαλύψουν αν είχαν υποστηρικτές ή χρηματοδότες, κάτι που δεν έγινε μέχρι να πέσει σε «ψηφιακό λήθαργο» η ιστοσελίδα.

Λειτουργία της διπλής μπλόφας του Mediekollen, εσκεμμένη ή μη, θα ήταν να απονομιμοποιηθεί επίσης ευρύτερα η ύπαρξη των fact checkers.

«Γιατί τότε καθένας που λέει ότι αποκαλύπτει ψεύδη να μην λέει ο ίδιος ψεύδη και να συγκαλύπτει τα γεγονότα;» θα μπορούσε να ρωτήσει, όταν αποκαλυπτόταν η υπόθεση, όποιος είναι «δεκτικός» σε fake news -και στη συνέχεια να επιλέγει να θεωρεί «ψευδο-fact checker» όποιον κατέρριπτε μία είδηση που ταιριάζει στην κοσμοθεωρία του.

Πρόκειται για παγίδα ισοπέδωσης: Ασχέτως του τι μπορεί να κάνει το κάθε MedieKollen, τα γεγονότα είναι ή γεγονότα ή φαντασίες, το βάρος της απόδειξης το φέρουν όσοι τα επικαλούνται, οι υποθέσεις είναι υποθέσεις και οι γνώμες είναι γνώμες.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ