Γιάννης Καλπούζος: Η γενοκτονία των Ποντίων πρέπει να αναγνωριστεί παγκοσμίως

Συνέντευξη στην Τζωρτζίνα Ντούτση

«Ξεκίνησα το 2012 τις πρώτες ηχογραφήσεις μαρτυριών από Ποντίους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν το 1959 στη Βίγλα της Άρτας. Συνέχισα σποραδικά να συλλέγω μαρτυρίες μέχρι το 2014, όταν πια καταδύθηκα στα μεγάλα βάθη της Ιστορίας του Πόντου και της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της εποχής κατά την οποία διαδραματίζεται το «σέρρα». Αφιερώθηκα στην έρευνα και στη γραφή, δουλεύοντας επί δύο χρόνια από δέκα έως δεκαπέντε ώρες καθημερινά. Ίσως ακουστεί υπερβολή, άλλα έφτασα να εργάζομαι μέχρι είκοσι μία συνεχόμενες ώρες […] Για όσο διαρκεί η γραφή, ζω σε παράλληλη πραγματικότητα και μάλλον περισσότερο στον μυθοπλαστικό μου κόσμο».

Ο συγγραφέας Γιάννης Καλπούζος μιλά στο in.gr για νέο του ιστορικό μυθιστόρημα, Σέρρα. Η Ψυχή του Πόντου (εκδόσεις Ψυχογιός) μέσα στις σελίδες του οποίου, με τη μοναδική του πένα, μετουσιώνει τον ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού και τα δεινά των Ποντίων σε ένα ταξίδι προς την αυτογνωσία και τη γνώση του κόσμου…

«Όλα όσα συμβαίνουν στις σελίδες του μυθιστορήματος φαντάζουν φλόγες και κινήσεις του χορού σέρρα, του χορού της φωτιάς ή Πυρρίχιου, κι όλα απηχούν στην ψυχή του κόσμου, στις ψυχές όλων μας, στο πολυσχιδές ταξίδι που γράφει η ζωή, αλλά και στο ταξίδι που γράφεται για τη ζωή» (Γιάννης Καλπούζος).

Ορμώμενοι από την κυκλοφορία του νέου ιστορικού σας μυθιστορήματος, θα ήταν σωστό και εύστοχο να συμπεράνουμε πως το ιστορικό μυθιστόρημα σας κερδίζει ολοένα και περισσότερο;
«Είναι αλήθεια ότι με συναρπάζει η αναδρομή σε αλλοτινές εποχές. Ανακαλύπτω εκεί το χθες, το οποίο διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό το σήμερα, μα και τον τρόπο να μιλήσω για το σήμερα και για διαχρονικά πανανθρώπινα ζητήματα. Ωστόσο δε μένω προσκολλημένος δογματικά στο ιστορικό μυθιστόρημα. Η ποίηση παραμένει η μεγάλη αγαπημένη μου, ενώ θα ήθελα να δοκιμαστώ και σε άλλα είδη γραφής όπως έχω πράξει ήδη».

Το «Σέρρα» έρχεται σε μια εποχή κατά την οποία οι Έλληνες έχουμε ανάγκη από ένα φωτεινό παράδειγμα-πρότυπο, αναφέρετε ο ίδιος…
«Ναι, μέσα από τα δεινά των Ποντίων και τη δύναμή τους να σηκώνουν ξανά και ξανά το κεφάλι ύστερα από τους αλλεπάλληλους κατατρεγμούς που υπέστησαν. Σήμερα βιώνουμε στη χώρας μας μια ιδιότυπη «γενοκτονία», τον ξεριζωμό των νέων μας, την οικονομική εξαθλίωση μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας μας, την ανατροπή κάθε εργασιακής κατάκτησης, την αισθητική ευτέλεια, την απαξιωμένη παιδεία και μαζί ό,τι αφορά τις τέχνες και τα γράμματα, την κρίση προτύπων και αξιών και τόσα άλλα.

»Πώς στεκόμαστε απέναντι σε όλα τούτα; Με φωνές, συνθήματα, θρήνους, τυχοδιωκτισμούς, διάλυση της κοινωνικής συνοχής, με τους επιτήδειους να αμέλγουν το κράτος ή να συνεχίζουν να διαφεύγουν των υποχρεώσεών τους προς αυτό και ούτω καθεξής. Τι χρειάζεται; Το φωτεινό παράδειγμα των Ποντίων. Να σηκώσουμε ξανά το κεφάλι. Πώς; Με σκληρή συστηματική δουλειά, με οργάνωση σε ατομικό, συλλογικό και σε κρατικό επίπεδο, με σοβαρότητα, με εντιμότητα, με φαντασία, με αυτοπεποίθηση και δίνοντας έμφαση στις τέχνες, στα γράμματα και στην εκπαίδευση».

Είναι το «Σέρρα» ένα ταξίδι αυτογνωσίας και αυτοπροσδιορισμού, μεταξύ άλλων;
«Μόχθησα ώστε στο υπόστρωμα αλλά και παράλληλα με τη μυθιστορία να ξανοίγεται κι ένας δρόμος προς την αυτογνωσία και τη γνώση του κόσμου. Μέσα από την ψυχογραφία, τη δράση και τις επιλογές των ηρώων, μα και από τον φωτισμό πολλών πτυχών κάθε ιστορικού γεγονότος ή και μυθοπλαστικού περιστατικού προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στους αναγνώστες να κρίνουν και να εξάγουν συμπεράσματα».

Γιατί το μυθιστόρημα χρειάζεται την Ιστορία;
«Ό,τι ζούμε καταχωρίζεται άμεσα στην Ιστορία, την επόμενη στιγμή. Το παρόν τρέχει, φεύγει και μετατρέπεται συνεχώς σε παρελθόν. Κατά συνέπεια η Ιστορία ταυτίζεται με τη ζωή, ανεξαρτήτως χρονικής περιόδου. Αλίμονο, λοιπόν, αν η ζωή έλειπε από το μυθιστόρημα».

Μη Πόντιος ο ίδιος, κατόρθωσε να αποκρυπτογραφήσει τον μυστικό αρχέτυπο κώδικα της «ψυχής του Πόντου», σημειώνει για εσάς ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, ΑΠΘ.
«Όντας Πόντιος ο κύριος Μιχαηλίδης και συνάμα βαθύς γνώστης και μελετητής της Ιστορίας του Πόντου, προφανώς εντόπισε στο «σέρρα» όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν και σκιαγραφούν την Ψυχή του Πόντου».

Εμβριθής έρευνα και σκληρή δουλειά. Πόσες ώρες αφιερώνατε καθημερινά στη συγγραφή του νέου σας βιβλίου, πόσο χρόνο διήρκεσε η έρευνα για όλα αυτά τα λεπτομερή ιστορικά στοιχεία που μας παραθέτετε;
«Ξεκίνησα το 2012 τις πρώτες ηχογραφήσεις μαρτυριών από Ποντίους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν το 1959 στη Βίγλα της Άρτας. Συνέχισα σποραδικά να συλλέγω μαρτυρίες μέχρι το 2014, όταν πια καταδύθηκα στα μεγάλα βάθη της Ιστορίας του Πόντου και της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της εποχής κατά την οποία διαδραματίζεται το «σέρρα». Αφιερώθηκα στην έρευνα και στη γραφή, δουλεύοντας επί δύο χρόνια από δέκα έως δεκαπέντε ώρες καθημερινά. Ίσως ακουστεί υπερβολή, άλλα έφτασα να εργάζομαι μέχρι είκοσι μία συνεχόμενες ώρες. Βεβαίως, χρειάστηκε για ολιγοήμερα διαστήματα να διακόψω την εργασία μου, χωρίς όμως να πάψω να κινούμαι με τη σκέψη στα μέρη του Πόντου και στις διαδρομές της μυθοπλασίας μου. Για όσο διαρκεί η γραφή, ζω σε παράλληλη πραγματικότητα και μάλλον περισσότερο στον μυθοπλαστικό μου κόσμο».

Ο ήρωάς σας, Γαληνός Φιλονίδης σκέφτεται, αντιδρά, μιλάει εξ ονόματος Γιάννη Καλπούζου; Ποιος ο ρόλος του αφηγητή που «ανοίγει» το κάθε κεφάλαιο του βιβλίου;
«Ο Γαληνός έχει τη δική του προσωπικότητα και χαρακτήρα. Ελάχιστα είναι τα κοινά μας στοιχεία. Ίσως περισσότερο να μας δένει ο τρόπος αποτίμησης των ιστορικών περιπετειών και των βιωμάτων. Για παράδειγμα οι ήττες που πρέπει να μας κάνουν σοφότερους ή το γεγονός ότι οφείλει κανείς να διδάσκεται από τη ζωή του και τα πεπραγμένα της εποχής του και της Ιστορίας γενικότερα. Να μεγαλώνει και να κατακτά έστω τη λαϊκή σοφία.

»Όσον αφορά τις ρήσεις του αφηγητή αφενός περιέχουν το νόημα όσων πρόκειται να ακολουθήσουν σε κάθε κεφάλαιο, αφετέρου στοχεύουν στον συμπυκνωμένο φιλοσοφικό λόγο, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να λειτουργήσει ως αυτόνομος και ανεξάρτητος από τη μυθοπλασία. Αποτελεί και μια πρόταση στη δομή ενός μυθιστορήματος. Πέραν αυτών, σαφώς και εμπεριέχουν τη δική μου κοσμοθεωρία και τις αναζητήσεις μου όταν τα αποφθέγματα θέτονται υπό τη μορφή ερωτήματος».

Ήθελα να δω τον ελληνισμό σε δύσκολες εποχές, και πώς ήταν οι σχέσεις με τους Μουσουλμάνους, έχετε αναφέρει σε συνέντευξή σας. Μια από αυτές τις δύσκολες εποχές του ελληνισμού είναι και η σημερινή;
«Δύσκολη, αλλά μη συγκρίσιμη με την Οθωμανοκρατία. Άλλες είναι οι σημερινές συνθήκες, δεν είμαστε υπόδουλοι, ασχέτως εάν χρησιμοποιείται καθ’ υπερβολή ενίοτε από διαφόρους ο εν λόγω όρος, και θεωρώ ότι κυρίως έχουμε να αντιπαλέψουμε τον κακό μας εαυτό. Δυστυχώς γινήκαμε κισσοί και αναζητούμε αλλού στηρίγματα. Είναι καιρός να σηκώσουμε το βάρος των ευθυνών μας και να πάψουμε να τις αναζητούμε μονίμως στους όποιους τρίτους· στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό. Όποτε κινδύνεψε ο ελληνισμός ήταν από τον κακό του εαυτό. Όσο νωρίτερα το συνειδητοποιήσουμε, τόσο γρηγορότερα θα ξεφύγουμε από την κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει».

Πολυπολιτισμικότητα, αγώνας για επιβίωση, προβληματισμός για την εθνική, θρησκευτική, γλωσσική ταυτότητα, η αγριότητα του πολέμου, είναι μερικά μόνο από όσα πραγματεύεστε και στο τελευταίο σας βιβλίο. Στοιχεία ιδιαιτέρως επίκαιρα και στις μέρες που διανύουμε…
«Αυτή είναι και μια από τις αξίες της λογοτεχνίας. Μέσα από το παρελθόν να μιλά για το σήμερα και το αύριο. Η ανθρωπότητα έκανε μεγάλα άλματα σε ό,τι αφορά την τεχνολογία, όμως σε όλα τα υπόλοιπα προχώρησε ελάχιστα ή καθόλου ή και να οπισθοδρόμησε σε πολλούς τομείς. Όσα αναφέρετε αποτελούν διαχρονικά ζητήματα και προβλήματα και οφείλουμε να τα επανεξετάζουμε, έχοντας βεβαίως και γνώμονα τις νέες συνθήκες και δεδομένα. Επί της ουσίας παραμένουν ίδια, όμως συγχρόνως χρήζουν διαφορετικής ανάλυσης και προσέγγισης. Η λογοτεχνία προτείνει, καλλιεργεί, αλλά και δίνει το έναυσμα για συζήτηση και προβληματισμό».

Οι Έλληνες είναι ένας λαός που έχει γνωρίσει την προσφυγιά. Θεωρείτε ότι ως λαός έχουμε κοντή μνήμη;
«Διαπιστώνω συνεχώς ότι δε γνωρίζουμε παρά μονάχα τη σκόνη της Ιστορίας. Με τρόπο ενίοτε αφελή και μονοδιάστατο. Η πλειονότητα γνωρίζει την Ιστορία που διδαχτήκαμε στο δημοτικό σχολείο. Ελάχιστοι εισχωρούν στα βαθιά της πηγάδια και πασχίζουν να ερευνήσουν και να κατανοήσουν τις αλήθειες τής εκάστοτε αντιμαχόμενης πλευράς. Πόσω μάλλον να εισέλθουν στα της ψυχής των ανθρώπων του παρελθόντος, οι οποίοι, τηρουμένων των αναλογιών, δε διαφέρουν ως προς τη θυμική τους έκφραση από τους σύγχρονους. Κατά συνέπεια πάσχουμε από αδιαφορία για την ιστορική γνώση. Βεβαίως, αν συμφωνήσουμε ότι κάθε λαός πρέπει να έχει συνέχεια, τότε συντάσσομαι με την άποψη ότι έχουμε κοντή μνήμη. Μας διασώζουν μονάχα τα αντανακλαστικά που προέρχονται μέσω της παραδοσιακής εκπαίδευσης· των προφορικών διηγήσεων και του μπολιάσματος συμπεριφορών και νοοτροπιών από γενεά σε γενεά».

Σήμερα η Ευρώπη έρχεται αντιμέτωπη με μια από τις πιο μεγάλες προσφυγικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών. Ποιο είναι το σχόλιό σας για το μείζον προσφυγικό ζήτημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα; Πώς βλέπετε να εξελίσσεται και, εν κατακλείδι, η ανθρώπινη συμπεριφορά βλέπετε να διαφοροποιείται με το πέρασμα των χρόνων;
«Αναλογίζομαι αν προσεχώς προκύψει ένας εμφύλιος πόλεμος στην Κίνα και η Ευρώπη έρθει αντιμέτωπη με εκατοντάδες εκατομμύρια προσφύγων. Φαντάζει εφιαλτικό σενάριο, όμως είναι πιθανό να συμβεί. Τότε θα μοιάζει με σταγόνα στον ωκεανό όσα βιώνουμε σήμερα.

»Κοντολογίς, για την ερώτησή σας θα χρειαζόταν ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα για να απαντήσω. Σε κάθε περίπτωση εκείνο που η υφιστάμενη θεώρηση περί κοινωνιών, κρατών και πατρίδων μού επιτρέπει να διαβλέψω, είναι η επικράτηση της πλήρους αγριότητας. Ήδη τα ευρωπαϊκά κράτη πασχίζουν να περιχαρακώσουν τα σύνορά τους και να προστατεύσουν, κατά την ιδία αντίληψη, τους πολίτες τους. Το γεγονός ότι πολλά ευρωπαϊκά κράτη λειτούργησαν επί αιώνες, και αρκετά συνεχίζουν, ως αποικιοκράτες, δε φαίνεται να μπαίνει στη ζυγαριά της κρίσης της πλειονότητας των πολιτών τους και των πολιτικών ηγετών τους. Η ευμάρεια της Ευρώπης στηρίχθηκε στην εκμετάλλευση του πλούτου άλλων. Πλέον δεν εισπράττει παρά τα επίχειρα των πράξεών της.

»Όσο για την Ελλάδα, βρίσκεται στο σταυροδρόμι που θα την οδηγήσει στο χάος, στο ημίφως με όλες τις πιθανές αποχρώσεις ή στο φως. Πάντως το φως θα μπορούσε να είναι η αντίστροφη πορεία του Μέγα Αλέξανδρου. Όσοι έρχονται να κατακτιούνται από το ιερό φως της Αρχαίας Ελλάδας, το οποίο δυστυχώς απωλέσαμε οι ίδιοι οι γηγενείς».

Δεν υπήρξε γενοκτονία Ποντίων, αλλά αιματηρή εθνοκάθαρση, είχε δηλώσει πριν μερικούς μήνες σε συνέντευξή του ο υπουργός Παιδείας, Νίκος Φίλης. Πώς «υποδεχτήκατε» τη συγκεκριμένη άποψη από έναν υπουργό Παιδείας και πού αποσκοπεί η αναγνώριση γενοκτονίας ενός λαού, μιας φυλής, ενός γένους, κατά τη γνώμη σας;
«Εκπλάγηκα και εκπλήσσομαι γενικότερα ακούγοντας από στόματα Ελλήνων να υποστηρίζουν ότι δε συντελέστηκε γενοκτονία, όταν αρκετοί Τούρκοι ιστορικοί την παραδέχονται στα συγγράμματά τους και όταν όλα όσα κατά τον Ο.Η.Ε. συνιστούν γενοκτονία, έχουν συμβεί στον Πόντο.

»Από τη μεριά μου πάσχισα να φανεί τι συνέβη και μέσα από μια μυθιστορία με ακριβές ιστορικό υπόστρωμα. Η γενοκτονία των Ποντίων πρέπει να αναγνωριστεί παγκοσμίως για να καταγραφεί η ιστορική αλήθεια, για να τιμηθεί η μνήμη των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών, για να μην ξανασυμβούν τα ίδια και για να συμφιλιωθούν οι ίδιοι οι Τούρκοι με την ιστορία τους και να γκρεμίσουν στην Κερασούντα το άγαλμα του Τοπάλ Οσμάν, του μεγαλύτερου μακελάρη του ελληνισμού του Πόντου. Εάν στόχος μας μέσω της αναγνώρισης είναι να υψώσουμε το μίσος απέναντι στον τουρκικό λαό, τότε τραβάμε σε λάθος πορεία. Απεναντίας πρέπει να προσεγγίσουμε και να έχουμε σύμμαχο στην προσπάθειά μας το δημοκρατικό κίνημα στην Τουρκία. Όπως και να αφήσουμε στην άκρη οποιαδήποτε διαμαρτυρία με συνθηματικό χαρακτήρα και ανούσιες κραυγές, οι οποίες σβήνουν την επόμενη στιγμή.

»Εκείνο που θα ωφελούσε θα ήταν να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των Εβραίων. Επιχορηγήσεις σε μελετητές, φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες για τη συγκέντρωση στοιχείων, καθώς και η διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων και η δημιουργία πανεπιστημιακών εδρών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με αντικείμενο τη γενοκτονία των Ποντίων. Επίσης η συνεργασία με τους Αρμενίους και τους Ασσύριους».

Επιτρέψτε μου να σας θέσω μια ερώτηση που τίθεται από εσάς στο βιβλίο: Τι δύναται να ορθώσει το άτομο, μια ομάδα ή και μια άοπλη φυλή απέναντι στην οργανωμένη βία του κράτους;
«Όπως είναι σήμερα διαμορφωμένες οι κοινωνίες μας, στέκεται σχεδόν παντελώς ανίσχυρο το άτομο, η ομάδα και η άοπλη φυλή απέναντι στην κρατική βία. Όμως μια άλλη κοινωνία, προετοιμασμένη κατάλληλα, θα μπορούσε να ορθώσει φράχτες προστασίας. Εξηγούμαι τι εννοώ «προετοιμασμένη». Το μέγιστο είναι η πνευματική καλλιέργεια, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως αντίπαλο δέος για κάθε λογής εξουσία. Όμως δεν αρκεί όταν περιορίζεται στους λίγους. Απαιτούνται πολλά σύνολα από καλλιεργημένα άτομα τα οποία θα συμπλέουν, θα προβλέπουν, θα συνυπάρχουν και θα συνεργάζονται με άτομα ή ομάδες άλλων φυλών και θα συν-διαμορφώνουν μια άλλη στάση ζωής κόντρα στο τυφλό μίσος και τη μισαλλοδοξία. Το άτομο προσφεύγει στην ομάδα και η ομάδα προσβλέπει στο άτομο. Στόχος είναι η πνευματική καλλιέργεια να εξαπλωθεί στα ευρύτερα στρώματα, τιθασεύοντας το εσωτερικό μας αγρίμι, το οποίο διψά για εξουσία, χρήμα και σάρκα, και στερώντας τους πιθανούς συμμάχους από όσους αποβλέπουν σε κτηνώδεις ενέργειες. Πέραν αυτού, η συνοχή, η επαγρύπνηση, η έγκαιρη αντίδραση πριν εκκολαφτεί το όποιο αυγό του φιδιού και οι κοινωνικές συμμαχίες δύνανται να περιορίσουν ή και να διαλύσουν τα όποια σχέδια και κακά απεργάζονται οι εκάστοτε εξουσίες».

Βρίσκεστε σε διαδικασία έρευνας και συγγραφής του επόμενου έργου σας και τι θα πραγματεύεται αυτό;
«Πολλά πολιορκούν τη σκέψη μου και τα επεξεργάζομαι κατά τη διάρκεια του μαραθωνίου των παρουσιάσεων του «σέρρα» ανά την Ελλάδα, τη Κύπρο και σε ομογενείς του εξωτερικού. Όμως είναι πρώιμο και παρακινδυνευμένο να ανακοινώσω οτιδήποτε. Ένα καινούργιο ερέθισμα, μια νέα αφορμή, μπορεί να με οδηγήσουν σε άλλη ρότα».

entertainment.in.gr