Οι ανθρωποθυσίες «ενθάρρυναν πιο περίπλοκες κοινωνίες»

Οι Αζτέκoι ξερίζωναν τις καρδιές των θυμάτων τους, οι ιθαγενείς της Χαβάης προτιμούσαν το χτύπημα με ρόπαλο στο κεφάλι: η πρακτική της ανθρωποθυσίας ενθάρρυνε την ανάπτυξη κοινωνικής ιεραρχίας, υποδεικνύει μελέτη σε λαούς της Νότιας Ασίας και του Ειρηνικού, η οποία όμως δεν δείχνει να πείθει όλους τους ειδικούς.

Η ιδέα ότι οι ανθρωποθυσίες χρησιμοποιούνταν από την ελίτ για τη διατήρηση της εξουσίας προέρχεται από μια θεωρία εξελικτικής θρησκειολογίας που ονομάζεται «υπόθεση του κοινωνικού ελέγχου». Μέχρι σήμερα, όμως, όλες οι ενδείξεις υπέρ μιας τέτοιας θεωρίας παρέμεναν ανεκδοτολογικές.

Η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο έγκριτο περιοδικό Nature, είναι μία από τις πρώτες που αξιοποιεί σύγχρονα στατιστικά εργαλεία για να μελετήσει αυτήν την σκοτεινή πλευρά της θρησκείας.

Η ομάδα του Τζόζεφ Γουότς, διδακτορικού φοιτητή στο Πανεπιστήμιο του Όκλαντ στη Νέα Ζηλανδία, ανέλυσε ενθογραφικά αρχεία για 93 κοινωνίες της Αυστρονησίας, η οποία περιλαμβάνει νησιά του Ειρηνικού και Ινδικού Ωκεανού, από τη Μαδαγασκάρη μέχρι το Νησί του Πάσχα.

Η ερευνητική ομάδα βασίστηκε σε γλωσσολογικά στοιχεία για να χαρτογραφήσει πώς είναι πιθανό να εξελίχθηκαν από έναν κοινό πρόγονο οι πολιτισμοί των Αυστρονήσιων και ποιες είναι οι μεταξύ τους σχέσεις.

Η ανάλυση έδειξε ότι οι ανθρωποθυσίες ήταν πολύ πιο διαδεδομένες σε κοινωνίες με αυστηρή κοινωνική ιεραρχία (67%), σε σχέση με τις κοινωνίες μέτριας (37%) ή περιορισμένης (25) διαστρωμάτωσης.

Η ανάλυση έδειξε επίσης ότι η εμφάνιση της πρακτικής της ανθρωποθυσίας προηγήθηκε της αυστηροποίησης της κοινωνικής ιεραρχίας, ένδειξη ότι μπορεί να έπαιξε ρόλο στην εξέλιξή της.

Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, επισημαίνουν οι ερευνητές, η εκτέλεση ανθρωποθυσιών ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ιερέων, των ηγετών ή άλλων προσώπων υψηλού κύρους. Φαίνεται επομένως πιθανό ότι οι ανθρωποθυσίες, οι οποίες συνήθως είχαν στόχο να κατευνάσουν τους θεούς, χρησιμοποιούνταν από την ελίτ ως υπερφυσική έγκριση των πράξεών τους, η οποία εδραίωνε την εξουσία.

Υπάρχουν όμως επιφυλάξεις για αυτήν την ερμηνεία. Σχολιάζοντας το θέμα στο δικτυακό τόπο του Science, ο εξελικτικός ανθρωπολόγος Τζόζεφ Χένρικ του Χάρβαρντ επισημαίνει ότι η μελέτη βασίστηκε στην υπόθεση ότι η γλώσσα εξελίχθηκε παράλληλα με τις ανθρώπινες συμπεριφορές, κάτι που δεν μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο.

Ο δικτυακός τόπος του ίδιου του Nature επισημαίνει εξάλλου ότι οι ανθρωποθυσίες δεν είναι σίγουρο ότι σχετίζονταν πάντα με τη θρησκεία όπως υποθέτει η μελέτη.

Δεν αποκλείεται, εξάλλου, να υπήρξαν άλλοι, άγνωστοι παράγοντες που ενθάρρυναν την κοινωνική πολυπλοκότητα πολύ περισσότερο από τις θυσίες ανθρώπων.

Και δεδομένου ότι η αβεβαιότητα παραμένει υψηλή, θα ήταν παρακινδυνευμένο να παραλληλίσει κανείς το ρόλο της ανθρωποθυσίας με τη θανατική καταδίκη που εξακολουθούν να εφαρμόζουν σήμερα πολλές κοινωνίες.

Βαγγέλης Πρατικάκης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ