Φαίδωνας Σοφιανός: «Για να ζωντανέψουν οι κούκλες πρέπει να εξαφανιστείς εσύ»

Τι κοινό έχουν; Την παραγωγή τους έχει κάνει η Οικογένεια Σοφιανού. Ένα από τα βασικά μέλη της είναι ο Φαίδωνας Σοφιανός και το in.gr μιλά μαζί του.

Η Οικογένεια Σοφιανού αποτελείται από τον Φαίδωνα Σοφιανό, την αδερφή του Ήβη Σοφιανού και τους γονείς τους, Μπριγκίτε Σοφιανού και Δήμο Σοφιανό.

Πώς «ήρθε» στη ζωή σας το κουκλοθέατρο; Πώς κάνατε τα πρώτα σας βήματα.

Ήταν εκεί, όταν άρχισα να αντιλαμβάνομαι τα γύρω μου. Οι πρώτες κούκλες φτιάχτηκαν στα δύσκολα χρόνια – αρχές δεκαετίας ’50 – στην Κωνσταντινούπολη, από δυο ανήσυχους και πολυτάλαντους γονείς, τον Δήμο και την Μπριγκίτε για τον Φαίδωνα, που έκλεινε το τρίτο έτος ζωής και την «επερχόμενη» αδελφή του Ήβη. Η αρχική ιδέα να τους δοθούν οι κούκλες σαν παιχνίδι απορρίφθηκε – θεία έμπνευση.
Στο άνοιγμα μιας πόρτας στο σπίτι στο Τζιχανγκίρ, δημιουργήθηκε ένας ολόκληρος μαγικός κόσμος. Δεν είχαμε ποτέ κούκλες να παίξουμε. Απλά είχαμε ένα δικό μας κουκλοθέατρο.

Θυμόσαστε τις πρώτες σας κούκλες; Από τι υλικά ήταν φτιαγμένες;

Ο Σκούφης (Κάσπερ στην γερμανική του εκδοχή) ήταν από την αρχή μαζί μας. Μαζί, ο φίλος του ο Φάνης, ο σκύλος τους, η γιαγιά, ένας κλέφτης μια πριγκίπισσα. Στο μεταξύ ο θίασος είναι 7.000 κούκλες περίπου. Ίσως η μεγαλύτερη συλλογή του είδους στην Ευρώπη – κι είναι η βάση του Μουσείου Κούκλας που εγκαινιάζουμε φέτος. Τότε, τα κεφάλια ήταν μικρά – δέκα φορές μικρότερα από τις κούκλες που χρησιμοποιούμε σήμερα στο στούντιο. Η τεχνική παιξίματος / χειρισμού ήταν αυτή της κλασσικής χειρόκουκλας. Τεχνική κατασκευής, παπιέ μασέ πάνω σε γλυπτό πρωτότυπο (πάντα μοναδικό) από πλαστελίνη.

Πώς βιώνετε τη «συνεργασία» σας με την αδερφή σας μετά από τόσα χρόνια;

Με την Ήβη, με τον Δήμο και την Μπριγκίτε ίσχυε το ίδιο. Η Μικρή Σκηνή μας έδεσε σαν «Οικογένεια» και μας «κράτησε» συχνά στα δύσκολα χρόνια μετά την απέλαση από την Πόλη. Αλλά από πολύ νωρίς – ήδη στην προ-τηλεοπτική περίοδο- ο πήχης πήγε πολύ ψηλά. Παίζαμε Φάουστ (24 κούκλες) από τα εννιά μας χρόνια. Εκεί, πίσω από τη σκηνή δεν είμαστε αδέλφια, γονείς, παιδιά. Μια ομάδα συνεργατών που λειτουργούν σαν ένα σώμα. Μια ματιά, γκριμάτσα κι ο άλλος καταλαβαίνει τι θα συμβεί κι ανταποκρίνεται.
Εκεί δεν υπάρχουμε εμείς. Μόνο οι κούκλες… και για να ζωντανέψουν αυτές πρέπει να «εξαφανιστείς» εσύ… συντονισμένα με τους άλλους γύρω σου. Μια μοναδική εμπειρία.

«Φρουτοπία», «Ψαροκωστούλα, αγάπη μου», «Του κουτιού τα παραμύθια»… Ποια είναι η αγαπημένη σας τηλεοπτική σειρά;

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω από τις τηλεοπτικές εκπομπές – σε όλες το πάθος κι ο κόπος ήταν πάντα ίδιος. Αναπολώ όμως μερικά έργα του κλασσικού μας ρεπερτορίου που παίζαμε την δεκαετία του ‘60 και ’70 στο πλαίσιο του καλλιτεχνικού προγράμματος του Ι. Γκαίτε και με τα οποία περιοδεύσαμε σε όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη. Ήταν έργα για μεγάλους – Φάουστ και Μικρός Πρίγκιπας. Και μάλλον μας έχουν σημαδέψει καλλιτεχνικά κι ανθρώπινα. Στόχος είναι να τα ξαναπαίξουμε μέσα στην επόμενη διετία.

Αναπολείτε τη δεκαετία του 80;

Και ναι κι όχι. Είμαι μάλλον δεμένος με τις δεκαετίες του ‘60 κι ‘70. Η δεκαετία του ’80 ήταν όμως πολύ παραγωγική και μια τομή στην πορεία μας. Ήταν το πέρασμα από την αφαίρεση και την μαγεία του θεατρικού κουκλοθέατρου στην αδιακρισία της κάμερας, του κοντινού, του φωτισμένου. Μάθαμε μια νέα γλώσσα, την τηλεοπτική, κι όσα αυτή απαιτούσε σε αναπροσαρμογές, όχι μόνο τεχνικής αλλά κι καλλιτεχνικής αντίληψης / προσέγγισης. Δεν ήταν εύκολο. Συχνά επώδυνο.

Η ποιότητα κατασκευής μιας κούκλας έχει αλλάξει από τότε μέχρι σήμερα; Αντίστοιχα και η μουσική;

Προφανώς πάρα πολύ. Κι αυτό συνεχίζεται αδιάκοπα. Νέα υλικά, νέες σκηνικές απαιτήσεις. Οι μικρές κούκλες του ’60 δεν έχουν καμιά σχέση με τις τεράστιες του «ΚΡΑ» του 2014 (η καθεμιά απαιτεί τρεις χειριστές / μήνες κατασκευής/ εσωτερικούς μηχανισμούς κίνησης προσώπου κλπ.) Αλλά το βασικό ζητούμενο στην κούκλα δεν είναι η κατασκευή της – αλλά η εμψύχωσή της. Κι εδώ η προσέγγιση είναι απόλυτα η ίδια… απλά πολύ πιο ώριμη. Η μουσική για κούκλες – το προσωπικό μου μεράκι – διέγραψε / διαγράφει μια παραπλήσια διαδρομή.

Τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στην τεχνολογία. Ποιο είναι το μέλλον του Κουκλοθέατρου στην ψηφιακή εποχή;

Η κούκλα έχει μια παράξενη μαγεία που για κάποιο λόγο δεν χάνεται – όταν η «εμψύχωση» είναι «πλήρης». Οι ενδείξεις είναι, πως στα παιδιά η κούκλα θα λειτουργεί το ίδιο όπως παλιά (ας μη ξεχνούμε την σχετικά αγορά της εμπορικής κούκλας ). Ενδιαφέρον, πως η «κούκλα» αποκτά κοινό και πρόσβαση σε κάθε ηλικία (από τα BJD και να Newborn Babies μέχρι τις κούκλες / ρομπότ) Άρα δεν είναι θέμα κούκλας (είτε νευρόσπαστα στα Ελευσίνια – είτε Ρομποτικοί παρουσιαστές) Μάλλον ανάγκης ενός εξωπραγματικού πλάσματος που «εμψυχώνεται» από μας ή άλλους και μας μεταφέρει σε μια μαγική διάσταση.

Τι αισθήματα τρέφετε για τη σημερινή τηλεόραση;

Θετικά, γιατί έζησα τις πολύ καλές της στιγμές. Αυτές πέρασαν ανεπιστρεπτί. Τηλεόραση θα συνεχίσει να υπάρχει αλλά σε άλλη λογική ένταξης στην καθημερινότητα (δίπλα στον κινηματογράφο, που θα χάσει έδαφος λόγω τεχνολογίας και μεταφοράς κονδυλίων και φυσικά το διαδίκτυο).
Όσο για το «ΧΧΧ» μεταβατικό στάδιο που παρακολουθούμε … είναι λογικό επακόλουθο μιας πορείας χωρίς πυξίδα. Προσωπικά βλέπω πια ελάχιστα προγράμματα. Θα είναι άδικο να τα κρίνω, γιατί ακόμη και πίσω από το χειρότερο πλάνο κρύβεται πολλή δουλειά.

Πρόσφατα εγκαινιάσατε τον πολυχώρο τέχνης «Mabrida». Πώς και πότε δημιουργήθηκε; Υπήρχαν δυσκολίες;

Η λέξη σημαίνει: Mama Brigitte Did it All. Ονομάστηκε έτσι την εποχή που γυρίζαμε το Disney Club κι η μητέρα μας κατάφερε να μεταμορφώσει σε μερικούς μήνες ένα εγκαταλειμμένο χοιροστάσιο σε στούντιο. Το στούντιο επεκτάθηκε, ο χώρος γύρω ομόρφυνε, πρασίνισε και μας κέντρισε να φιλοξενήσουμε και τις «όμορες» Τέχνες που ενυπάρχουν στο Κουκλοθέατρο. Κανείς δεν πίστευε, πως ένας χώρος στο πουθενά μπορεί να γίνει μικρός Παράδεισος… Άρα, δεν υπήρξε καμιά στήριξη. Ούτε ένα Ευρώ. Οπότε βάζεις πλάτη. 1995 μέχρι σήμερα ΑΣΤΑΜΑΤΗΤΑ 16 ώρες την ημέρα. ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ… Τρεις άνθρωποι.

Ποιες άλλες δραστηριότητες και εκδηλώσεις διοργανώνετε εκεί;

Το «φιλοσοφικό» σκεπτικό μας ήταν να συνδυάσουμε Τέχνη, Φύση και Τεχνολογία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκαν σταύλοι που φιλοξενούνται τα άλογα και το γαϊδουράκι του Πολυχώρου, χώροι εκθέσεων, μουσικές και θεατρικές σκηνές – χώροι αγροτικής δραστηριότητας αλλά και παιχνιδιού κι όλα αυτά με την απαραίτητη τεχνολογική υποδομή και μια αισθητική προσέγγιση που βάζει την ομορφιά του τοπίου να αγκαλιάσει τα δρώμενα. Έχουν φιλοξενηθεί εκπληκτικές συναυλίες, θεατρικά, εικαστικές εκθέσεις αλλά και ημερίδες, εργαστήρια, ενώ μόνιμα λειτουργεί ένα τμήμα «φιλοσοφίας»

Έχετε δημιουργήσει και έναν εκδοτικό οίκο. Δώστε μας περισσότερες πληροφορίες.

Προσωπικά μεγάλωσα μέσα σε βιβλία. Στην Πόλη το ’55 ήταν δύσκολο να παίζουμε έξω – στο σπίτι υπήρχαν μόνο κούκλες, που ΔΕΝ τις πιάναμε εμείς, και βιβλία… οπότε. Το πάθος ζωής σιγόκαιγε χρόνια και τελικά «έβρασε» πέρυσι .
«Η Βασίλισσα της Θάλασσας», «Από εδώ ως το Σύννεφό μας» εκδόθηκαν το 2014 κι ακολουθούν πολλά ακόμη. Απευθυνόμαστε κυρίως σε γονείς και παιδιά.
Πιστεύω στην κλασσική έκδοση, στην ποιότητα της, στην διαδικασία και την περιπέτεια της ανάγνωσης… που δύσκολα θα μπορέσει να μας δώσει η ψηφιακή εκδοχή σε ένα tablet.

Από πού αντλείτε ερεθίσματα όταν γράφετε τη μουσική σε ένα έργο;

Είμαι δεμένος με το κύριο όργανο που χρησιμοποιώ –την κιθάρα- όσον αφορά τις βασικές μελωδικές γραμμές , τις αρμονίες και τον ήχο.
Από την άλλη –έχοντας σκηνοθετήσει τις περισσότερες εκπομπές μας έχω την αίσθηση, πόσο μπορεί να παίξει η μουσική πρωταγωνιστικό ή υποστηρικτικό ρόλο. Η έμπνευση έρχεται από μια κούκλα, το σκηνικό ή το ρυθμό μια σκηνής – ενώ αν πρόκειται για τραγούδια από τον στίχο κι από τον χαρακτήρα που αποδίδει το τραγούδι (άλλο Μανώλης ο μανάβης, άλλο ο Ρούχλας, άλλο οι Φούσκοι, άλλο τα περιστέρια στην Σταχτοπούτα)

Έχετε συνεργαστεί με μεγάλους και αξιόλογους ηθοποιούς. Τι ξεχωρίσατε από όλες αυτές τις συνεργασίες;

Δεν είναι απάντηση «comme il faut». To δώρο αυτών των συνεργασιών ήταν πως γνώρισα ανθρώπους – τις φίρμες για τους πολλούς – από την πιο ευαίσθητη τους πλευρά, την πιο φωτεινή. Με πολλούς γίναμε και μείναμε καλοί φίλοι. Πολλές φορές κοιταζόμαστε και ξέρουμε πως μας ενώνει το μυστικό μας στα παρασκήνια. Τους ευχαριστώ όλους που μας χάρισαν την παιδική τους ψυχή χωρίς δισταγμό. Θα αναφέρω μόνο ονομαστικά και in memoriam τον κ. Σταύρο Ξενίδη. Ένας «ΣΠΑΝΙΟΣ» άνθρωπος. Ήμουν τυχερός που τον γνώρισα.

Τα σχέδιά σας για το μέλλον;

Άπειρα. Μουσικές παραγωγές, νέες εκδόσεις. Νέες παραγωγές κουκλοθέατρου για ενήλικες (Φάουστ / Όπερα της Πεντάρας) και παιδιά (Νάνος Μυταράς / Πέτρος και Λύκος / Φρουτοπία 2015 / Τα Παραμύθια του Κουτιού και και και…), Μουσείο Κούκλας, Τηλεοπτική «παρεμβολή» (άμεσα) …νομίζω πως είμαστε στην αρχή ενός καινούργιου Κεφαλαίου.

Αφού σάς ευχαριστήσω πάρα πολύ, ο τελευταίος λόγος θα ήθελα να είναι δικό σας.

Εύχομαι σε όλους μας μια πιο φωτεινή συνέχεια. Να κεφαλαιοποιήσουμε στην καθημερινότητα μας τα σκληρά – κι άδικα εν πολλοίς – μαθήματα που πήραμε τα τελευταία χρόνια. Και να μη ξεχνάμε, πως το μέλλον είναι τα παιδιά. Ας τα κρατήσουμε εδώ, στην Ελλάδα. Έστω με μόνο την αγάπη μας. Δεν είναι μόνο θέμα «παροχής ύλης». Μια αγκαλιά, μια χειρονομία και ο χρόνος μαζί τους μπορεί να κάνουν πολλά, πάρα πολλά. … Ίσως να δημιουργήσουν μάλιστα, κάπου, κάποτε, μια «Μικρή Σκηνή» στο άνοιγμα μιας πόρτας.