Μαρία Ντούζα: «είμαστε τόσο ξενοφοβικοί όσο κάθε φοβισμένος λαός που έχει χάσει την καθαρότητα της σκέψης του»

Έχοντας μεγαλώσει στη δεκαετία του ’70, μια εποχή μεγάλης κινητικότητας και καχυποψίας, όπως η ίδια παραδέχεται, η σκηνοθέτιδα ήθελε να κάνει μια ταινία για τη μετάνοια, την αποδοχή και την αγάπη, παρόλο που τελικά διαπιστώνουμε ότι μιλά για πολύ περισσότερα: για τις μετακινήσεις των ανθρώπων, για την ξενοφοβία, για τις οικογενειακές δομές και πώς αυτές επηρεάζονται από την μετανάστευση των πληθυσμών, για την απλή διαπίστωση μιας αιώνιας κατάστασης των πραγμάτων που είναι τόσο παλιά, όσο και η ιστορία: ότι δηλαδή οι άνθρωποι πάντα μετακινούνταν είτε δια της βίας, είτε από επιλογή, είτε από ανάγκη.

Τι σημαίνει τελικά πατρίδα; Τι σημαίνει «ανήκω»‘; Μπορούμε να αποκτήσουμε μια νέα, διεθνιστική αντίληψη του εαυτού μας και των άλλων;

Η Μαρία Ντούζα μας μιλά για τις αγωνίες της, για τις αναζητήσεις της, που εκφράστηκαν μέσα από την ταινία «Το Δέντρο και η Κούνια«, για τη συνεργασία με τους Μυρτώ Αλικάκη, Ηλία Λογοθέτη και Μιριάννα Καράνοβιτς, για το πόσο ξενοφοβικοί είμαστε οι Έλληνες, για τις δυσκολίες της κινηματογραφικής παραγωγής στην Ελλάδα…

in.gr: Από πού αντλήσατε το θέμα σας, την κεντρική ιδέα;

Μαρία Ντούζα: Από μια αληθινή ιστορία που μού διηγήθηκε κάποτε μια Ελληνίδα από την Πολωνία, η οποία με βοηθούσε στο σπίτι όταν τα παιδιά μου ήταν μικρά.

in.gr: Πού έγιναν τα γυρίσματα και πώς καταλήξατε στο χώρο;

Μαρία Ντούζα: Τα γυρίσματα έγιναν στην Αθήνα και στην Αττική. Κανονικά η ταινία έπρεπε να γυριστεί στη Β. Ελλάδα, σε κάποια επαρχία της Μακεδονίας, αφού ιστορίες σαν αυτή του πατέρα – μετατοπίσεις παιδιών μετά τον Εμφύλιο στην Ανατολική Ευρώπη – έλαβαν χώρα κυρίως εκεί. Όμως το budget μας δεν μάς επέτρεπε ούτε μια μέρα γύρισμα εκτός έδρας και αναγκαστήκαμε να ανακατασκευάσουμε το περιβάλλον αυτό εδώ στην Αττική. Αν επισκεφτείτε το website της ταινίας www.the-tree-and-the-swing.com θα σας αποκαλυφθούν όλα, αλλά καλύτερα κάντε το αφού δείτε την ταινία!

in.gr: Πόσο εύκολο διαδικαστικά και οικονομικά ήταν να υλοποιηθεί αυτή η ταινία. Πώς χρηματοδοτήθηκε;

Μαρία Ντούζα: Καθόλου εύκολο. Πήρε πολλά χρόνια να βρεθούν οι συμπαραγωγοί και να συγκεντρωθούν όλα τα χρήματα. Αλλά και διαδικαστικά ήταν εξωφρενικά δύσκολο. Ο κινηματογράφος είναι συλλογική δουλειά και στις συλλογικές δουλειές προκύπτουν διαστάσεις αντίληψης, τακτικής, ήθους (που είναι και οι σοβαρότερες) και πάει λέγοντας. Λίγο πριν το γύρισμα, η ταινία κινδύνεψε να ακυρωθεί για αυτούς τους «διαδικαστικούς» που λέτε λόγους. Εν τέλει διασώθηκε και χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, την ΕΡΤ, τη NOVA, τους Σέρβους συμπαραγωγούς μας, την Intermedianetwork Serbia. Βέβαια τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση εμμέσως έκανε η Steficon που ανέλαβε την παραγωγή κεφαλαιοποιώντας την συμμετοχή της και την άπειρη δουλειά που έβαλε (και συνεχίζει να βάζει).
Το να διαχειριστείς μια συμπαραγωγή με πολλούς εταίρους είναι μια πάρα πολύ σύνθετη, χρονοβόρα και γραφειοκρατική διαδικασία. Αλλά είναι και η μόνη που μας έχει απομείνει στην Ευρώπη.

in.gr: Πείτε μου για την επιλογή των ηθοποιών και τη συνεργασία σας με τους τρεις πρωταγωνιστές σας;

Μαρία Ντούζα: Η επιλογή των ηθοποιών έχει να κάνει και με την ποιότητα του καθενός χωριστά, αλλά και με την χημεία που πρέπει να υπάρξει μεταξύ τους. Εγώ στάθηκα τυχερή και στα δυο. Στάθηκα τυχερή που ηθοποιοί του διαμετρήματος του Λογοθέτη, της Αλικάκη και της Καράνοβιτς δέχτηκαν να παίξουν στην ταινία κι αγάπησαν και υποστήριξαν τους ρόλους τους, αλλά και πού μεταξύ τους έδεσαν εκπληκτικά βοηθώντας έτσι να γεννηθούν στο γύρισμα πράγματα που δεν είχαν προσχεδιαστεί ή δοκιμαστεί στις πρόβες.

in.gr: Το Δέντρο και Η Κούνια. Θα μας εξηγήσετε πού παραπέμπει ο τίτλος;

Μαρία Ντούζα: Η αλήθεια είναι πως ο τίτλος προέκυψε από μια σκηνή στο σενάριο που δεν είχε καμιά πρόθεση να συμβολίσει τίποτα. Είναι η σκηνή που η απόδημη κόρη, η Ελένη, επιστρέφει στο πατρικό της και βρίσκει τον πατέρα της να κόβει το παλιό δέντρο με την κούνια, που έχει καεί. Αργότερα συνειδητοποίησα ότι η εικόνα αυτή έχει έναν δυνατό συμβολισμό. Το δέντρο, η ρίζα, η σταθερά, ο τόπος – σε αντίθεση με αυτό που πάει κι έρχεται, που είναι ελεύθερο (αλλά και δεμένο). Κι έτσι αποφάσισα να την κάνω τίτλο.

in.gr: Η πρωταγωνίστριά σας είναι εξαιρετικά φιλάνθρωπος (με τους ασθενείς της) και εξαιρετικά σκληρή προς τους δικούς της ανθρώπους. Εξηγήστε μας γιατί;

Μαρία Ντούζα: Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που την καλοσύνη τους – την πραγματική και βαθιά – φοβούνται να την εκδηλώσουν στους κοντινούς τους ανθρώπους, ίσως επειδή έχουν πληγωθεί στο παρελθόν, επειδή έχουν προδοθεί, αλλά και επειδή φοβούνται την εγγύτητα γενικότερα. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν μεγάλα αποθέματα αγάπης που κάπου πρέπει να βγουν και τα βγάζουν στον «μακρινότερο» πλησίον. Πού είναι συναισθηματικά ασφαλές. Η Ελένη με το ταξίδι επιστροφής ανακτά την ικανότητα να αγαπάει και να αγαπιέται από τους δικούς της ανθρώπους.

in.gr: Αρχική επιδίωξή σας ήταν να δείξετε τι με την ταινία σας; Ποιο είναι το μήνυμα;

Μαρία Ντούζα: Αν και η μετανάστευση δεν είναι το κύριο θέμα της ταινίας, η αρχική επιδίωξή μου ήταν να μιλήσω γι αυτό, και να δείξω ότι ενώ κάποτε ήμασταν εμείς – οι Έλληνες – που φεύγαμε από τον τόπο μας είτε ως πρόσφυγες είτε ως μετανάστες, σήμερα είναι κάποιοι άλλοι που έρχονται σε εμάς και δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τη δική μας εμπειρία, όταν αναζητούμε τρόπους διαχείρισης αυτής της νέας μεταναστευτικής πραγματικότητας.

in.gr: Πόσο προσωπική είναι η ταινία; Έχει κάποια στοιχεία αυτοβιογραφικά στοιχεία; Τι από εσάς ή από αυτά που σας απασχολούν ως σκέψεις τοποθετήσατε μέσα στο σενάριο;

Μαρία Ντούζα: Το μόνο αυτοβιογραφικό στοιχείο είναι ότι – όπως η Ελένη της ταινίας – έτσι κι εγώ υπήρξα Ελληνίδα του εξωτερικού για αρκετά χρόνια και κάποια στιγμή μού μπήκε το δίλημμα να μείνω στην Αγγλία ή να γυρίσω στην Ελλάδα. Η υπόλοιπη ιστορία, το παρελθόν, η προσφυγιά κλπ. είναι καθαρά μυθοπλαστικά. Στην οικογένειά μας δεν είχαμε ούτε πρόσφυγες, ούτε μετανάστες. Με απασχολεί όμως το θέμα της μετακίνησης στην ευρύτερη διάστασή του κι αυτό αποτυπώνεται μέσα στο σενάριο.

in.gr: Ποια είναι τελικά η αντιμετώπιση του ξένου, του μετανάστη, του πρόσφυγα στην Ελλάδα; Είμαστε ρατσιστές και ξενοφοβικοί κυρίως οι Έλληνες;

Μαρία Ντούζα: Στην αρχή, όταν πρωτοήρθαν μετανάστες στη χώρα, τη δεκαετία του ’90 αντιδράσαμε φοβικά και απαράδεκτα. Η λέξη Αλβανός έγινε συνώνυμη της λέξης εγκληματίας (γιατί είχαμε ξεχάσει πως κάπως έτσι μας αντιμετώπιζαν κι εμάς οι Αμερικάνοι στις αρχές του 20ου αιώνα). Στα είκοσι χρόνια που ακολούθησαν αυτό άλλαξε και καλλιεργήθηκε ευτυχώς μια διαφορετική αντίληψη που δημιούργησε προϋποθέσεις ένταξης και ενσωμάτωσης αν όχι της πρώτης σίγουρα της δεύτερης γενιάς μεταναστών. Δυστυχώς η θετική αυτή εξέλιξη σταμάτησε απότομα με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης που δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη όχι μόνο του ρατσισμού, αλλά του απροκάλυπτου φασισμού που πάντα στοχοποιεί τον ξένο αποπροσανατολίζοντας τον κόσμο ως προς τα πραγματικά αίτια της πτώχευσης και της κατάρρευσης του μέχρι τώρα βιοτικού του επιπέδου. Οπότε θα έλεγα ότι είμαστε τόσο ρατσιστές και ξενοφοβικοί όσο κάθε φοβισμένος, και πτωχευμένος λαός που έχει χάσει την καθαρότητα του βλέμματος και του νου. Αυτό δεν μας δίνει συγχωροχάρτι. Ίσα ίσα κάνει επιτακτική την ανάγκη σοβαρής και άμεσης αντιμετώπισης του φασισμού.

in.gr: Τι είναι αυτό που σας κρατά στο σινεμά και σας επαναφέρει συνεχώς στην κινηματογραφική δημιουργία;

Μαρία Ντούζα: Η βαθιά – εμμονική σχεδόν – αγάπη μου για αυτό, η επιμονή και η υπομονή. Έχω δώσει τόσο πολύ από τον εαυτό μου στο σινεμά, αν το άφηνα θα ήταν σα να πέταγα τη μισή μου ζωή από το παράθυρο.

Τζένη Παπαγεωργίου

Επιστρέψτε στη αρχική σελίδα του σινεμά και δείτε τις νέες προβολές, κινηματογραφικά νέα και αίθουσες προβολής!

Κάντε Like στη σελίδα της Ψυχαγωγίας στο Facebook