«Άφιξις»: Ονειρική στιγμή επιστροφής λίγο πριν σκοτεινιάσει…

Ελισάβετ Σταμοπούλου

Ο Οδυσσέας επιστρέφει σε ένα «φάντασμα ονείρου». Στο δρόμο για την Ιθάκη σκοτώνει 108 άνδρες που διεκδικούν τη γυναίκα και τον θρόνο του, ξεκληρίζοντας το νησί. Το μακελειό αυτό εγείρει τα ερωτήματα…

Mε όχημα τη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη και επενδύοντας στην αφήγηση και όχι στον ρεαλισμό, η παράσταση «Άφιξις» της Ιώς Βουλγαράκη και της ομάδας ΠΥΡ, που έχει συνιδρύσει η ίδια με τον Αργύρη Ξάφη και τη Δέσποινα Κούρτη, επιχειρεί να φωτίσει την ψυχική σύνδεση του ανθρώπου με μια από τις πιο αιματηρές σκηνές της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Η παράσταση, που θα ανέβει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών στις 7 και 8 Ιουλίου στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου, επικεντρώνεται στη στιγμή της επιστροφής, για να μιλήσει ακριβώς για το ανέφικτο της επιστροφής.

Θα ξεκινήσει με ένα δεκάλεπτο δρώμενο στο λιμάνι της Παλαιάς Επιδαύρου και πορεία με τους ηθοποιούς προς το Μικρό Θέατρο.

Αφότου η σκηνοθέτις, Ιώ Βουλγαράκη, εξηγεί το νόημα της παράστασης λέγοντας ότι κανείς δεν επιστρέφει σε καμιά πατρίδα, «είτε αυτό λέγεται »αγκαλιά του πατέρα», είτε αυτό λέγεται »η αρχή ενός έρωτα», είτε λέγεται Ελλάδα είτε λέγεται Συρία… Και αυτό το ανέφικτο είναι που γεννά όλες μας τις πράξεις», δίνει μια γεύση από το πρώτο δρώμενο που θα γνωρίσει το κοινό.

«Τραγουδάμε την στιγμή της άφιξης (ραψωδία ν) και καλωσορίζουμε τον κόσμο, ελπίζοντας πως οι θεατές θα απολαύσουν τη διαδρομή και θα φτάσουν στην παράσταση φέροντας ήδη μια κοινή αλλά και προσωπική εμπειρία»…

Μια πιο δραματική όψη του ομηρικού έπους φωτίζεται με την παράστασή σας. Θίγετε το ανέφικτο της επιστροφής. Πώς προέκυψε η ματιά αυτή;

Ιώ Βουλγαράκη: Η Οδύσσεια είναι για τους περισσότερους από μας συνυφασμένη μάλλον με το ταξίδι και τις φανταστικές περιπέτειες του Οδυσσέα παρά με την επιστροφή του στην Ιθάκη, παρόλο που αυτή η επιστροφή καταλαμβάνει σε έκταση το μισό ομηρικό έπος. Έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε γιατί. Ήδη δηλαδή, για μένα, το να επιστρέφεις ξένος στην πατρίδα σου -αντίφαση που αναιρεί την έννοια της επιστροφής, την καθιστά ανέφικτη- είναι ένα άλλο έργο από τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, που νιώθω να μας αφορά πολύ περισσότερο τόσο υπαρξιακά όσο και πολιτικά. Κανείς δεν επιστρέφει σε καμιά πατρίδα, είτε αυτό λέγεται «αγκαλιά του πατέρα», είτε αυτό λέγεται «η αρχή ενός έρωτα», είτε λέγεται Ελλάδα είτε λέγεται Συρία… Και αυτό το ανέφικτο είναι που γεννάει όλες μας τις πράξεις. Αλλιώς θα πλέαμε σε πελάγη ευτυχίας και δεν θα κάναμε ποτέ τίποτα.

Αργύρης Ξάφης: Γιατί η μάχη του κάθε ανθρώπου πάντα ήταν με το ανέφικτο. Μας απασχολεί όσο τον καθένα γιατί αυτό είναι μπροστά μας, αυτό δίνει κατεύθυνση, αυτό νοηματοδοτεί και κινητοποιεί. Ακόμα κι αν είναι ολοφάνερη η συντριβή μας μπροστά στο ανέφικτο, είναι προτιμότερη η συνθηκολόγηση με το εφικτό;

Δέσποινα Κούρτη: Ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη μετά από 20 χρόνια απουσίας, αλλά επιστρέφει πού; Στην πατρίδα που ξέρει; Σ´αυτήν που άφησε; Ο χρόνος κινείται μόνο προς τα μπρος και τίποτα δεν μένει ίδιο. Εκτός από την αγάπη και την πίστη της Πηνελόπης που πολεμώντας με το χρόνο αντιστέκεται στην πολιορκία 108 αντρών. Όμως τη στιγμή ακριβώς της επιστροφής του και αυτό το κάστρο είναι έτοιμο να πέσει. Ο Οδυσσέας είναι ο μεγάλος απών. Για να καταστήσει την επιστροφή του εφικτή πρέπει να καταστρέψει και την παραμικρή μαρτυρία της απουσίας του. Ακριβώς αυτή η σχέση με το ανέφικτο είναι, νομίζω, στην καρδιά της μεγάλης ποίησης, αλλά και της ζωής που θέλει να βλέπει προς τα πάνω και προς τα μπρος.

Παρακολουθούμε την πιο βίαιη πτυχή της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Η κλιμάκωση του μίσους κάτω από ποιες συνθήκες συντελείται;

Α.Ξ.: Ίσως την πιο αιματηρή. Η βία στην τέχνη όμως εμφανίζεται ως αποτυχία του ανθρώπου, ποτέ ως θρίαμβος. Όσον αφορά το μίσος που αναφέρετε, η βασική συνθήκη είναι η αίσθηση της αδιέξοδης αδικίας, κατ΄εμέ. Στην παράστασή μας δεν υπάρχει μίσος -υπάρχει απόλυτη ανάγκη επιστροφής σε ένα καθαρότερο, αμόλυντο από μνηστήρες και αθώο παρελθόν. Αυτή η ανάγκη πληρώνεται με 108 θανάτους, στους οποίους όμως και ο ποιητής και εμείς στεκόμαστε με σεβασμό και ιερότητα, άφωνοι και έκπληκτοι μπροστά σ’αυτό το μυστήριο.

Ι.B.: Η Άφιξις δεν αφηγείται μια ιστορία μίσους και εκδίκησης. Ο δικός μας Οδυσσέας σκοτώνει για να καθαρίσει είκοσι χρόνια απουσίας, για να διαγράψει τον χρόνο. Απλώς αυτός ο στόχος είναι τόσο «υπεράνθρωπος» που απαιτεί από τον ίδιο να είναι εντελώς αδιαπραγμάτευτος. Αυτό είναι το μόνο κοινό που έχει η πράξη του με το μίσος.

Δ.K.: Δεν νομίζω ότι το μίσος είναι το θέμα. Ναι, σίγουρα υπάρχει ένα ζήτημα τιμής. Ναι, είμαστε σε έναν κόσμο όπου κανείς δεν ξεφεύγει από τις πράξεις του και τις συνέπειές τους και οι μνηστήρες έχουν κατά πολύ ξεπεράσει τα όρια. Όμως η πράξη του Οδυσσέα είναι στην πραγματικότητα κάτι μεγαλύτερο από μια πράξη εκδίκησης. Η ρίζα της είναι υπαρξιακή. Η ακραία βία είναι ο τρόπος του να καταστρέψει, να εξαφανίσει το γέννημα της μακρόχρονης απουσίας του. Κι ίσως ούτε η νίκη του μπορεί να τον παρηγορήσει…

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το δρώμενο πριν από την παράσταση. Πού μεταφέρει τον θεατή και πώς προέκυψε;

I.B.: Για να συλλάβει κανείς την «μη επιστροφή» χρειάζεται καταρχάς μια στιγμή επιστροφής. Αυτό είναι το δρώμενο στο λιμάνι και στο μονοπάτι προς το θέατρο: μια γιορτινή, φωτεινή, ονειρική στιγμή επιστροφής στην πιο γλυκιά ώρα της ημέρας, λίγο πριν σκοτεινιάσει. Τραγουδάμε την στιγμή της άφιξης (ραψωδία ν) και καλωσορίζουμε τον κόσμο, ελπίζοντας πως οι θεατές θα απολαύσουν τη διαδρομή και θα φτάσουν στην παράσταση φέροντας ήδη μια κοινή αλλά και προσωπική εμπειρία, ώστε να μπουν έπειτα στο θέατρο σε μια εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα.

Α.Ξ.: Η ειδικότητα που έχει ο χώρος της Παλαιάς Επιδαύρου, να έχει το λιμάνι τόσο κοντά στο αρχαίο θέατρο, έμοιαζε αδύνατον να μείνει ανεκμετάλλευτη, όταν το θέμα σου είναι η επιστροφή. Και ποια επιστροφή… του πιο θαλασσοδαρμένου ήρωα της λογοτεχνίας μας. Οι περιγραφές της Ιθάκης, με τα περιβόλια, το λιμάνι και τα φιδίσια μονοπάτια είναι εκεί, μπροστά μας. Και αυτό το μαγικό μας οδηγεί στο θέατρο.

Δ.Κ.: Ο τόπος ο ίδιος μας οδήγησε σ’ αυτή την επιλογή. Η ομορφιά του, η μαγεία του. Το μικρό λιμάνι που βρίσκεται κοντά στο θέατρο κι όπου θα υποδεχτούμε μέρος των θεατών οδηγεί τη φαντασία σου στο λιμάνι του Φόρκυνα το σημείο άφιξης του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Από εκεί θα ακολουθήσουμε ένα μονοπάτι περπατώντας ανάμεσα στις πορτοκαλιές πλάι πλάι με το κοινό και με συντροφιά τους στίχους του Ομήρου για να καταλήξουμε στο θέατρο και να συναντήσουμε το βασανισμένο αυτόν βασιλιά στο παλάτι του. Ή αλλιώς, για να συναντηθούμε με την παράσταση.

Μετάφραση: Δ.Ν. Μαρωνίτης
Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία: Ιώ Βουλγαράκη
Σκηνικά: Άννα Φιοντόροβα
Κοστούμια: Μαγδαληνή Αυγερινού
Μουσική: Σαβίνα Γιαννάτου
Κίνηση: Σοφία Πάσχου
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Σχεδιασμός προβολών: Μάριος Γαμπιεράκης, Χρυσούλα Κοροβέση
Βοηθός σκηνοθέτη: Έφη Χριστοδουλοπούλου

Παίζουν οι ηθοποιοί: Γιώργος Δικαίος, Δέσποινα Κούρτη, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Μαίρη Μηνά, Γιώργος Μπινιάρης, Αργύρης Ξάφης, Γιώργος Παπαγεωργίου
Μουσικός αυτοσχεδιασμός επί σκηνής: Γιάννης Δεσποτάκης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ