Χοσέ Λουίς Λόπες Λινάρες: «Πολύ πιο ενδιαφέρον να συζητούμε για το μυστήριο, παρά να το λύνουμε»

Επιμέλεια: Τζένη Παπαγεωργίου

«Μυστήριο μέσα σε ένα μυστήριο», ο πίνακας «Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων» είναι ο πιο διάσημος και σπουδαίος του Ιερώνυμου Μπος. Το 2016 με αφορμή τα 500 χρόνια από το θάνατό του, το Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης δίνει αποκλειστική πρόσβαση στον σκηνοθέτη Χοσέ Λουίς Λόπες Λινάρες για να φέρει στο φως το έργο αυτό.

Μέσα από μοναδικές εικόνες – σαν κάποιος να γίνεται μάρτυρας της ακτινογράφησης της ζωγραφιάς και της αποκατάστασής της – η ταινία διερευνά και ζητά την αποκάλυψη όλων εκείνων των αναπάντητων ερωτημάτων γύρω από τον ίδιο το ζωγράφο και εξηγεί την έμπνευση που μετέδωσε σε συγγραφείς, ζωγράφους και μουσικούς από όλο τον κόσμο.

Ο σκηνοθέτης απαντά σε ενδιαφέροντα ερωτήματα γύρω από την ταινία του «Τα μυστήρια του Ιερώνυμου Μπος», μια ταινία που στις ελληνικές αίθουσες προβάλλεται για δεύτερη εβδομάδα και είναι πραγματικά μια πολύ ενδιαφέρουσα κινηματογραφική επιλογή, εικαστικά και σκηνοθετικά.

Πάρτε μια γεύση από το υπέροχο τρέιλερ και διαβάστε τη συνέντευξη του σκηνοθέτη Χοσέ Λουίς Λόπες Λινάρες, που ακολουθεί.

Ποιο ήταν το έναυσμα για αυτήν την ταινία;
Έχω «ψύχωση» με το Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης. Πιστεύω ότι διαθέτει την καλύτερη συλλογή από πίνακες ζωγραφικής στον κόσμο. Έχω ήδη κάνει πέντε ταινίες για ζωγράφους που εκτίθενται στο Μουσείο, οπότε όταν μου ζήτησαν να κάνω ένα φιλμ για τον Ιερώνυμο Μπος, ήμουν ευγνώμων στο Μουσείο και στο BBVA FOUNDATION που ευθύνεται για την υλοποίησή του. Ο συγκεκριμένος πίνακας, «Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων» πάντα με ενδιέφερε αλλά δεν μπορώ να πω ότι τρελαινόμουν κιόλας, μέχρι που διάβασα το βιβλίο του Reindert Falkenburg με τίτλο “́In the land of unlikeness”. Από αυτό μου ήρθε η έμπνευση για την ταινία.

Πόσο καιρό σας πήρε να ολοκληρώσετε την ταινία;
Συνήθως, για 90 λεπτά ταινίας χρειάζομαι περίπου έναν χρόνο και τουλάχιστον 9 μήνες για το μοντάζ. Για αυτήν την ταινία είχα περιθώριο από τον Ιούνιο του 2015 ως τον Απρίλιο του 2016! Το γύρισα σχεδόν ολόκληρο μόνος μου, δουλεύοντας με μία από τις κάμερες, και φυσικά συμμετείχα στο μοντάζ αλλά δούλεψα με τρεις συνεργάτες ταυτόχρονα επί τέσσερις μήνες. Κάποια στιγμή φτάσαμε να έχουμε ημερομηνία εξόδου για την ταινία, τη λίστα των προσκεκλημένων για την πρεμιέρα έτοιμη, όχι όμως και την ταινία…

Πώς θα χαρακτηρίζατε την ταινία σας;
Όπως αναφέρει στην ταινία ο Nélida Piñon, ο βραζιλιάνος συγγραφέας, «για να εξηγήσει κανείς τη δουλειά του Ιερώνυμου Μπος, θα πρέπει να εφεύρει τις λέξεις», οπότε, κατά κάποιον τρόπο, έπρεπε να εφεύρω μια μορφή κινηματογράφησης που ξεκινά σαν ντοκιμαντέρ και καταλήγει σαν μια πολύ προσωπική εργασία.
Σύμφωνα με τη γαλλίδα documentalist, Jean Poinlevé, η πρώτη επιταγή του δημιουργού είναι να μην δουλεύει ποτέ πάνω σε κάτι που δεν τον ενδιαφέρει.
Εγώ, σε όλες μου τις ταινίες προσπαθώ να δίνω ζωή σε αντικείμενα και ανθρώπους επειδή με ενδιέφεραν από πριν. Σε αυτήν την ταινία, προσπαθώ να κατανοήσω τον πίνακα, αυτό είναι το πλαίσιο προσέγγισης της ταινίας. Τελικά, η ταινία αυτή είναι και μια εικόνα του τι σημαίνει αυτός ο πίνακας για μένα προσωπικά, ενώ την ίδια στιγμή, ήθελα να αποτελέσει ένα «μέσο» ανάμεσα στο θεατή και στον πίνακα, ώστε εκείνος να μπει στο μυστήριο, να το αντικρίσει, να το απολαύσει.

Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας αισθανθήκατε «αρχαιολόγος» των εικόνων;
Ναι, αλλά σαν ένας «συναισθηματικός» αρχαιολόγος που δεν τον ενδιαφέρουν τόσο τα γεγονότα αυτά κάθε αυτά και οι ημερομηνίες – φυσικά χρειάζονται και αυτά για να πεις την ιστορία ενός πίνακα – αλλά αισθάνθηκα σαν κάποιος που μεταδίδει τις ιδέες και τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από κάθε ανακάλυψη. Ένας παραμυθάς, αυτός που διηγείται την ιστορία των αρχαιολόγων και των ανακαλύψεών τους.

Πώς επιλέξατε τους ειδικούς που μιλούν στην ταινία σας;
Η ιδέα ήταν να δημιουργήσω μια συζήτηση μεταξύ ανθρώπων που ενδιαφέρονταν για τον πίνακα, είχαν άποψη και κάποια σχέση ή σύνδεσμο με αυτόν. Δεν ήθελα τόσο να καταλάβουμε κάθε λεπτομέρεια από τεχνική άποψη, όσο να έχω ανθρώπους που να θέτουν ερωτήματα, ανθρώπους που θα βοηθούσαν εμένα και τους θεατές να κατανοήσουμε περισσότερα. Στην ουσία, ήταν επισκέπτες του Πράδου, μόνο που ήταν «ιδιαίτεροι» επισκέπτες.

Πώς καταφέρατε να πείσετε τον Salman Rushdie να ασχοληθεί με την ταινία σας;
Λοιπόν, αυτό ήταν ένα φανταστικό σκηνικό, ένα βράδυ που είχε κλείσει το μουσείο και μας διέθεσε αποκλειστικά τις αίθουσές του. Μέσα στη σιγή των άδειων αιθουσών, βγάλαμε τα περιοριστικά του χώρου, ώστε οι φιλοξενούμενοι και η κάμερα να πλησιάσουν πιο κοντά στον πίνακα. Ήταν μαγεία! Όπως και με τους υπόλοιπους καλεσμένους, τον κάλεσα βράδυ στο Μουσείο για μια ιδιωτική επίσκεψη στους πίνακες που ο ίδιος διάλεξε. Αφήστε που το τελευταίο του βιβλίο έχει σχέση με τον Μπος επίσης!

Το κοινό γνώριζε την ύπαρξη της κάμερας όταν κινηματογραφούσατε τη σκηνή με το τρίπτυχο;
Ήταν τόσο απορροφημένοι από τον ίδιο τον πίνακα…εγώ «γύριζα» μόνος μου με μια μικρή κάμερα, οπότε, κρυβόμουν ανάμεσα στο κοινό. Οι περισσότεροι νομίζω δεν με παρατήρησαν καν. Το κορίτσι που φορούσε την μπλούζα που εικόνιζε μια σκηνή από τον «Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων» ήταν απλή σύμπτωση. Απλά, της ζητήσαμε να σταθεί μπροστά στον πίνακα, και νομίζω ότι δεν είχε καταλάβει πως οι εικόνες στο μπλουζάκι της είχαν αντιγραφεί από τον πίνακα που κοιτούσε, οπότε το συνειδητοποίησε, όταν την κινηματογραφούσα. Εκείνη εξεπλάγη αλλά η εικόνα αυτή δούλεψε τέλεια για μένα σαν μεταφορά του πίνακα ως καθρέφτη.
Ζητήσαμε βέβαια την άδεια όλων, όσοι ήταν τελικά στο φιλμ, αλλά αυτό έγινε μετά το γύρισμα. Τους ρωτήσαμε όλους, έναν – έναν.

Γιατί πιστεύετε ότι αυτός ο πίνακας εμπνέει τόσο;
Είναι ένα μεγάλο έργο Τέχνης και όσοι το αντικρίζουν, ακόμη κι αν δεν το καταλαβαίνουν, συγκλονίζονται από αυτό το αριστούργημα. Και όπως λέει ο Salman Rhusdie στην ταινία, είναι ένα έργο πολύ μοντέρνο και το τρίπτυχο μαγνητίζει τον θεατή. Όλα αυτά τα χρώματα, τα παστέλ γαλάζια και ροζ, η φαντασία, η δυσκολία κατανόησης, το μυστήριο, κάνουν τον πίνακα ακαταμάχητα ελκυστικό. Είναι δύσκολο να του αντισταθείς.

Εσείς πιστεύετε ότι ο «Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων» αποτελεί την ιστορία της ανθρωπότητας;
Ναι, με την έννοια ότι ο Χριστιανισμός έχει ανάγκη την Ιστορία , την ιστορία κάθε ψυχής που θα επιλέξει τη σωτηρία ή την καταδίκη της. Με αυτήν την έννοια λοιπόν ο Ιερώνυμος Μπος ζωγράφισε μια Χριστιανική Ιστορία της Ανθρωπότητας, και ταυτόχρονα την προσωπική ιστορία κάθε ανθρώπινου πλάσματος.
Όπως έχει πει ο Tarkovski «Η Ιστορία δεν είναι ο Χρόνος, ούτε η Εξέλιξη. Αυτά τα δύο είναι συνέπειές της». Ο χρόνος είναι μια κατάσταση: η φλόγα στην οποία ενυπάρχει η σαλαμάνδρα της ανθρώπινης ψυχής. Η ιδέα της αιωνιότητας δεν μπορεί να εκφραστεί με λόγια ή να περιγραφεί, μπορεί όμως να κατανοηθεί μέσω της Τέχνης που μπορεί να κάνει την αιωνιότητα απτή. Το απόλυτο είναι εφικτό μόνο μέσω της πίστης, κατά την πράξη της δημιουργίας.

Ήταν στόχος σαν να μην επιλύσετε το μυστήριο αλλά να παραμείνετε εντός αυτού, όπως λέει κάποιος από τους ειδικούς σας στο τέλος της ταινίας;
Νομίζω ότι η αποστολή του καλλιτέχνη είναι να βαθύνει ακόμη περισσότερο το μυστήριο. Ο Μπος το γνώριζε αυτό πολύ καλά. Όπως υπονοεί ο Michel Onfray στην ταινία, μόνο η Τέχνη έχει το προνόμιο, μέσα από το σοκ και την κάθαρση, να κάνει την ανθρώπινη ψυχή δεκτική στο καλό. Είναι γελοίο να νομίζουμε ότι οι άνθρωποι, μπορούν να διδαχθούν να είναι καλοί…Όλοι αγαπούμε το μυστήριο και το χρειαζόμαστε και είναι πολύ πιο ενδιαφέρον να περιφερόμαστε γύρω από αυτό, να το συζητούμε και να το σκεφτόμαστε, από το να δίνουμε ένα τέλος, λύνοντας το…

Η ΤΑΙΝΙΑ ΠΡΟΒΑΛΛΕΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥΣ ΑΑΒΟΡΑ, ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΝΑ ΜΑΡΟΥΣΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΕO FILMS. Δείτε αναλυτικά ημέρες και ώρες ΕΔΩ.

entertainment.in.gr