«Μαχητές της Ελευθερίας» και 1821: Η Ελληνική Επανάσταση στη διεθνική της διάσταση

Οι «μαχητές της ελευθερίας» (εκδόσεις Πεδίο) αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας μελέτης της Άννας Καρακατσούλη, επίκουρης καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Είναι οι μαχόμενοι Φιλέλληνες, τους οποίους τίμησε με στίχους του ο Παλαμάς (Ω παλληκάρια αλλόγλωσσα κι αλλόφυλλα και ξένα, / Αλλά σαν απ’ των σπλάχνων μας τα σπλάχνα / φυτρωμένα! …), κοσμοπολίτες εθελοντές στρατιώτες και αξιωματικοί που προσέτρεξαν στο μέτωπο της Ελληνικής Επανάστασης και πήραν τα όπλα για να υπερασπιστούν το ιδεώδες της ελευθερίας και την ανεξαρτησία ενός άλλου έθνους.

Με την παρούσα μελέτη για πρώτη φορά επιχειρείται η εξέταση του διεθνούς κινήματος στήριξης στους επαναστατημένους Έλληνες στο σύνολό της και ο συσχετισμός των επιμέρους πτυχών του Φιλελληνισμού, καθώς και η ένταξή του σε κάποιο ευρύτερο δίκτυο και ερμηνευτικό σχήμα. Μέχρι τώρα το φιλελληνικό φαινόμενο εξετάστηκε εγκλωβισμένο σε αυστηρά εθνικά πλαίσια (π.χ. γαλλικός φιλελληνισμός, γερμανικός κ.ο.κ.), μέσα από λογοτεχνικά και ζωγραφικά έργα που ενέπνευσε η Ελληνική Επανάσταση κ.λπ.).

Η Άννα Καρακατσούλη προτείνει την προσέγγιση της Επανάστασης του 1821 ως διεθνούς γεγονότος και μέρους του γενικότερου φαινομένου των «Ατλαντικών Επαναστάσεων» και στο πλαίσιο της πρώιμης παγκοσμιοποίησης του 19ου αιώνα. Η συγγραφέας στρέφεται προς τη Δύση διερευνώντας τη σχέση της Επανάστασης του ΄21 με τις σύγχρονές της φιλελεύθερες μεσογειακές επαναστάσεις. «Στόχος μας είναι να εντοπίσουμε τους φορείς των νεωτερικών ιδεών και ειδικότερα τον ρόλο που έπαιξαν στη διαδικασία μεταφοράς των φιλελεύθερων αντιλήψεων οι Φιλέλληνες που ήρθαν στην επαναστατημένη Ελλάδα για να λάβουν μέρος στον ένοπλο αγώνα» αναφέρει η συγγραφέας. Μέσω του μαχόμενου φιλελληνισμού, η μελέτη εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται «η επιδίωξη μιας περιφερειακής περιοχής σαν την Ελλάδα, με εντελώς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά λόγω της οθωμανικής της υποτέλειας, να ενταχθεί στο ευρωπαϊκό φιλελεύθερο υπόδειγμα».

Πρόκειται για μια ανατρεπτική μελέτη η οποία, εκτός των άλλων, εξετάζει και τη διαφοροποίηση των κινήτρων των εθελοντών ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες στη χώρα προέλευσης, πάντα επάνω στο κοινό υπόβαθρο της προάσπισης της χριστιανικής πίστης και της γενέτειρας του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Για τους Άγγλους, για παράδειγμα, προέχουν οι επενδυτικές ευκαιρίες μέσα από τα Δάνεια της Ανεξαρτησίας και οι στρατηγικοί σχεδιασμοί για τον αποικιακό έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου, για τους Γερμανούς προέχει η κλασική παιδεία, για τους Ιταλούς η έννοια της αλληλεγγύης των λαών…

Σε κάθε περίπτωση οι εθελοντές στρατιωτικοί που στρατολογούνται στον ελληνικό Αγώνα εξετάζονται «ως μέλη μιας δυναμικής περιπλανώμενης ομάδας που διατρέχει και συνδέει τα επαναστατικά μέτωπα της δεκαετίας του 1820». Συνεκτικό στοιχείο τους, σύμφωνα με τη συγγραφέα, είναι «η φιλελεύθερη ιδεολογία και η επιθυμία να συνεχίσουν τη στρατιωτική σταδιοδρομία που διέκοψε το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων και η υποχρεωτική αποστρατεία».

Οι «μαχητές της ελευθερίας» διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:
Εκείνους που στα πρώτα χρόνια του Αγώνα (1821-1822) προσέρχονται εθελοντές νεαρής ηλικίας σε μια αυθόρμητη και παρορμητική απόκριση στο άγγελμα της Επανάστασης.
Εκείνους που μετά τον θάνατο του Μπάιρον καταφθάνουν, από το 1824 ως το 1826, ώριμοι εμπειροπόλεμοι αξιωματικοί και αναλαμβάνουν ηγετικές θέσεις στις ελληνικές δυνάμεις – η φιλελληνική στράτευση αποκτά περισσότερο επαγγελματικό χαρακτήρα.
Κι εκείνους που, μετά τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, τον Οκτώβριο του 1827, όταν η πρωτοβουλία περνά στις Μεγάλες Δυνάμεις και η δράση για το μέλλον της Ελλάδας διεξάγεται πλέον στο διπλωματικό επίπεδο, απεκδύονται τα επαναστατικά ριζοσπαστικά στοιχεία και το φιλελληνικό κίνημα «ευπρεπίζεται» και περιορίζεται σε ανθρωπιστικού χαρακτήρα επεμβάσεις.

Το βιβλίο θα παρουσιαστεί σε εκδήλωση, την Πέμπτη 17 Μαρτίου και ώρα 19:30 στο βιβλιοπωλείο «Επί λέξει» (Ακαδημίας 32 και Λυκαβηττού), με ομιλητές τον Νίκο Κοτζιά, Υπουργό Εξωτερικών, Καθηγητή Πολιτικών Θεωριών των Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, την Όλγα Κατσιαρδή-Hering, Καθηγήτρια Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, και την Μαριλένα Κοππά, Επίκουρη Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής.

Η συγγραφέας
Η Άννα Καρακατσούλη είναι ιστορικός με σπουδές στην Ελλάδα και τη Γαλλία. Έχει εργασθεί στην UNESCO (Παρίσι) και στο Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης. Είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου διδάσκει Ευρωπαϊκή Ιστορία και Πολιτισμό. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν ακόμη την Ιστορία του Βιβλίου και τις Αποικιακές Σπουδές. Από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων κυκλοφορεί η μελέτη της Στη χώρα των βιβλίων: Η εκδοτική ιστορία του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, 1885-2010.

entertainment.in.gr