Αλεξάνδρα Καππάτου: «Η εφηβεία είναι μια μεγάλη πρόκληση και μια συναρπαστική εμπειρία για τους γονείς»

Η εφηβεία είναι το ενδιάμεσο στάδιο όπου το παιδί σταδιακά χάνει την παιδικότητά του και μπαίνει στην ενηλικίωση. Σε αυτή την μεταβατική και άκρως σημαντική περίοδο στη ζωή ενός παιδιού, συμβαίνουν πάρα πολλές αλλαγές τόσο στο χαρακτήρα του, στη συμπεριφορά του όσο και στο σώμα του. Η Αλεξάνδρα Καππάτου στο βιβλίο της δίνει απαντήσεις και συμβουλές στους γονείς έτσι ώστε να κατανοήσουν τις αλλαγές των παιδιών τους.

Πείτε μας λίγα λόγια για το τελευταίο σας βιβλίο με τίτλο: «Παιδιά στην εφηβεία, γονείς σε κρίση»;

Στο βιβλίο αυτό αναλύονται όλα τα προβλήματα που απασχολούν το σημερινό γονιό που έχει παιδί από 12 μέχρι 21 χρονών. Είναι γραμμένο με τρόπο εύληπτο και πρακτικό ώστε να είναι προσιτό στους γονείς έχοντας ως γνώμονα τις πλέον σύγχρονες αντιλήψεις της επιστήμης της ψυχολογίας αλλά και την εμπειρία μου από το 1986 με χιλιάδες έφηβους και τις οικογένειές τους. Προσφέρει ενημέρωση, πρακτικές ιδέες, προτάσεις στους γονείς προκειμένου να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τις αλλαγές που βιώνουν τα παιδιά τους αλλά και να μάθουν τρόπους να διαχειρίζονται θετικά τη σχέση μαζί τους. Μερικά από τα θέματα που πραγματεύεται αναφέρονται στα στάδια της εφηβείας, στα εμπόδια στην επικοινωνία γονιού εφήβου, στους λόγους των συγκρούσεων, στα χαρακτηριστικά της καλής επικοινωνίας με τον έφηβο, στη σεξουαλική αφύπνιση, στα θέματα εκπαίδευσης (μαθησιακές δυσκολίες , ΔΕΠΥ, δυσκολίες στη μελέτη, επαγγελματικό προσανατολισμό κλπ) στον σχολικό εκφοβισμό, στην χρήση των ηλεκτρονικών, στο άγχος, τις φοβίες, την κατάθλιψη, στη διαταραχή πανικού, στα ναρκωτικά, το αλκοόλ, στα προβλήματα συμπεριφοράς, στο διαζύγιο των γονιών κλπ.

Οι συχνές αλλαγές στην συμπεριφορά των εφήβων πρέπει να ανησυχούν τους γονείς;

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι οι αλλαγές στη συμπεριφορά του εφήβου που πολλές φορές μάλιστα γίνεται δυσκατάληπτη για τους γονείς. Πράγματι η ευχαρίστηση, η εγρήγορση, το συναίσθημα της παντοδυναμίας μεταβάλλονται εύκολα και μετατρέπονται ανάλογα με την περίσταση σε ανία, άγχος, αγωνία, φόβο, λύπη, μελαγχολία, θυμό απέχθεια. Αυτές οι μεταπτώσεις της συναισθηματικής κατάστασης του εφήβου είναι φυσιολογικές. Πρέπει να ανησυχούν όταν το παιδί παρουσιάζει καταθλιπτική διάθεση, χάνει το ενδιαφέρον του για πράγματα που του άρεσαν, αποφεύγει τους φίλους του, δείχνει θλιμμένο, κλαίει εύκολα, ιδιαίτερα αν η κατάσταση αυτή διαρκεί τουλάχιστον δυο εβδομάδες . Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να αναζητήσουν επαγγελματική βοήθεια..

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς για να παραμείνουν κοντά στα παιδιά τους;

Η εφηβεία είναι μια μεγάλη πρόκληση και μια συναρπαστική εμπειρία για τους γονείς. Στην επικοινωνία με τον έφηβο εκείνος που έχει την κύρια ευθύνη είναι ασφαλώς ο ενήλικας που είναι και ωριμότερος. Να καταλάβουν ότι ο έφηβός τους μεγαλώνει και σταδιακά δεν θα έχουν το πρώτο ρόλο στη ζωή του Οι φίλοι του θα είναι το αποκούμπι του και οι γονείς το στήριγμά του στις δύσκολες στιγμές του. Να δεχθούν ότι ο έφηβος θα αμφισβητήσει το ρόλο και την εξουσία τους, ίσως συγκρουστεί και μαζί τους κάποιες φορές. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να γίνει ενήλικος. Να μην απογοητεύονται με τη κριτική που θα τους ασκεί και να διατηρούν πάντα ανοικτό το δίαυλο της επικοινωνίας. Να συζητούν για τα ενδιαφέροντά του και να είναι δεκτικοί στις παρέες του. Τέλος να βοηθήσουν τον έφηβό να κατανοήσει ότι η αποδοχή τους είναι δεδομένη ανεξάρτητα αν διαφωνούν με συγκεκριμένες πράξεις του.

Οι έφηβοι έχουν μια τάση ανεξαρτητοποίησης. Πως αντιδρούν οι γονείς και πως θα έπρεπε να αντιδρούν;

Η ανάγκη του εφήβου για αυτονομία είναι απόλυτα φυσιολογική. Μέσα στα πλαίσια της προσπάθειάς του να ανακαλύψει τον εαυτό του και να δομήσει την προσωπική του ταυτότητα δοκιμάζει συχνά τα όρια των γονιών του και κατ επέκταση τη δύναμή του. Αυτό συχνά τους φέρνει σε αντιπαράθεση με τους γονείς. Ωστόσο η μια του πλευρά θέλει να απομακρυνθεί από την οικογένεια και η άλλη τον κρατά μέσα. Οι γονείς χρειάζεται να αντιληφθούν ότι η αγάπη του παιδιού τους είναι αδιαμφισβήτητη παρά την αμφισβήτηση που δέχονται. Οι γονείς χρειάζεται να διατηρούν τη ψυχραιμία τους, να δείχνουν διάθεση να ακούσουν τα θέλω του παιδιού και να μάθουν να ελίσσονται .

Στον έφηβο χρειάζεται να μπαίνουν όρια; Πως μπορεί να επιτευχθεί αυτό;

Τα όρια είναι απαραίτητα ανάλογα όμως με την ηλικία του παιδιού, την φάση που βρίσκεται και μετά από συζήτηση μαζί του. Ανά περιόδους αυτά μπορεί να αλλάζουν, μετά από διάλογο με τον έφηβο σύμφωνα πάντα με την ωριμότητα που διαθέτει. Είναι αναγκαίο όμως τα όρια να μην είναι ασφυκτικά και να μην προκαλούν αντιδράσεις στον έφηβο γιατί τότε δεν θα είναι στη σωστή κατεύθυνση.

Τελικά τι πρέπει να είμαστε με τα παιδιά μας: γονείς, φίλοι ή και τα δύο;

Αποκλειστικά γονείς που όμως έχουν αναπτύξει μια φιλική σχέση με τα παιδιά τους, είναι διαθέσιμοι, δείχνουν κατανόηση, σεβασμό στη προσωπικότητά του, που καθορίζουν από κοινού τα όρια και τους προσφέρουν στήριξη χωρίς προϋποθέσεις. Να θυμάστε ότι οι έφηβοι έχουν επιλέξει τους φίλους με τους οποίους μοιράζονται τα μυστικά τους και τους προβληματισμούς τους. Οι γονείς τους προσφέρουν ασφάλεια όταν νιώθουν δύσκολα ή εισπράττουν απογοητεύσεις.

Οι έφηβοι ανακαλύπτουν το σώμα τους και την σεξουαλικότητάς τους. Συνήθως δεν τους αρέσει το σώμα τους. Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς;

Στους περισσότερους έφηβους αρέσει ο καθρέπτης, συνήθως όμως έχουν κάποια παρατήρηση να κάνουν για το σώμα τους, το πρόσωπό τους κλπ. Ο ρόλος του γονιού είναι υποστηρικτικός και αν χρειαστεί με την συνδρομή κάποιων ειδικών για θέματα που χρήζουν αντιμετώπισης πχ. η ακμή , ή το βάρος , υπό την προϋπόθεση ότι επιθυμεί το παιδί. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η δυσφορία, η δυσαρέσκεια του εφήβου για το σώμα του παίρνουν τεράστιες διαστάσεις με συνέπεια να προκαλούνται σοβαρά προβλήματα που επηρεάζουν την ψυχική ισορροπία του. Τότε χρειάζεται να απευθύνονται σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Έφηβοι και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης-Διαδίκτυο. Tι πρέπει να προσέξουν οι γονείς;

Η εποχή μας είναι γεμάτη παγίδες, ο ηλεκτρονικός κόσμος φαντάζει συναρπαστικός στα μάτια του έφηβου, ωστόσο είναι και επικίνδυνος. Είναι απαραίτητο οι γονείς να διδάξουν από νωρίς στο παιδί τους πως θα χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης .Να το ενημερώσουν για τα ζητήματα ασφαλείας (να μην δίνει προσωπικά στοιχεία, να μη μιλά ούτε να συναντά αγνώστους κλπ) και να καθορίσουν κανόνες χρήσης γενικά των ηλεκτρονικών ανάλογα με την ηλικία του. Να του ζητήσουν να ανατρέχει στη βοήθεια τους αν κάποια στιγμή νιώσει άβολα μέσα από μια επικοινωνία…

Πως βιώνουν οι έφηβοι την οικονομική κρίση;

Οι έφηβοι έχουν συνήθως πλήρη γνώση της οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς τους. Δεν είναι σπάνιο να γίνονται μάρτυρες διαφωνιών ή συγκρούσεων μεταξύ των γονιών με αφορμή τα οικονομικά .Πλέον δεν διστάζουν να αποκαλύψουν στους φίλους τους ότι δεν έχουν χρήματα. Αν υπάρχει και ανεργία στην οικογένεια τους προκαλείται αγωνία , άγχος ανασφάλεια. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί σοβαρούς προβληματισμούς και ανησυχία για το μέλλον, ενίοτε και για την αναγκαιότητα των σπουδών τους καθώς ακούνε γύρω τους μόνο απαισιόδοξες προβλέψεις που τους στερούν την δυνατότητα να ονειρεύονται αλλά και να ελπίζουν.

Εκφοβισμός στα σχολεία. Πόσο επηρεάζονται οι νέοι και πως μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς;

Πολλά είναι τα προβλήματα που προκαλούνται στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και εξέλιξη του εφήβου που δέχεται συστηματικά βίαιη συμπεριφορά στο χώρο του σχολείου . Μπορεί να παρουσιάσει έντονο άγχος, ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραχές στον ύπνο, ψυχοσωματικά προβλήματα, φοβίες, σχολική άρνηση, σχολική αποτυχία, κατάθλιψη, αυτοκτονικό ιδεασμό κλπ. Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να παρουσιαστεί από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Υπολογίζεται ότι ένα 40-80 % των παιδιών σχολικής ηλικίας έχουν εμπειρία εκφοβισμού κατά την διάρκεια των σχολικών χρόνων, εκ των οποίων το 10-15% μπορεί να είναι χρόνια θύματα ή να γίνουν και θύτες τα ίδια. Οι γονείς οφείλουν να ενημερώσουν το σχολείο και να ζητήσουν να ληφθούν μέτρα ώστε άμεσα να σταματήσει αυτή η κατάσταση. Να διαβεβαιώσουν τον έφηβό τους ότι δεν ευθύνεται ο ίδιος για αυτό που του συνέβη και να σταθούν δίπλα του. Παράλληλα να διερευνήσουν διακριτικά αν γίνεται εύκολα στόχος και τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Τέλος να το βοηθήσουν να μάθει να αντιμετωπίζει παρόμοια περιστατικά, να τον προτρέψουν να ενισχύσει την φιλία με συνομηλίκους, να αναγνωρίζει τα θετικά του σημεία και να τα προβάλλει κλπ.