Η μαγεία των κεραμικών στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης

Το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει στους χώρους του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης, την Πέμπτη 5 Οκτωβρίου, την έκθεση «Η Μαγεία των Κεραμικών Ιζνίκ». Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 19 Νοεμβρίου 2017 και πραγματοποιείται σε διάλογο με την έκθεση «ICARO – ΙΚΑΡΟΣ. Το εργαστήριο κεραμικών της Ρόδου, 1928-1988», που λαμβάνει χώρα την ίδια χρονική περίοδο στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1).

Η έκθεση Η Μαγεία των κεραμικών Ιζνίκ εστιάζει στα κεραμικά της οθωμανικής περιόδου και συγκεκριμένα σε αυτά που δημιουργήθηκαν τον 16ο αιώνα στην πόλη Ιζνίκ της Μ. Ασίας. Αγγεία με φωτεινά χρώματα και ζωντανά σχέδια, τα οποία θαυμάστηκαν και έγιναν περιζήτητα τόσο κατά την περίοδο της παραγωγής τους όσο και κατά τον 19ο αιώνα, αποτελούν ένα από τα πιο λαμπρά επιτεύγματα στην ιστορία της κεραμικής.

Σκοπός της έκθεσης είναι να αναδείξει μια διαδρομή που ξεκινά στα μέσα του 19ου αιώνα με το πρώτο ενδιαφέρον των Ευρωπαίων και τις πρώιμες μελέτες και καταλήγει στα εργαστήρια της Ελλάδας και συγκεκριμένα του Φαλήρου και της Ρόδου που επιχειρούν την αναβίωση των κεραμικών.

Στο πρώτο σκέλος η έκθεση επικεντρώνεται στο ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τα κεραμικά Ιζνίκ τον 19ο αιώνα. Η δημιουργία συλλογών είναι ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει τον 19ο αιώνα και τροφοδοτείται από τον οριενταλισμό και τις ιστορικιστικές τάσεις της εποχής, οι οποίες προωθούν την αναβίωση ρυθμών του παρελθόντος.

Ευρωπαίοι περιηγητές και μελετητές ανακαλύπτουν το μεσαιωνικό παρελθόν των χωρών της Μέσης Ανατολής στην τέχνη των Μαμελούκων της Αιγύπτου, την τέχνη της μουσουλμανικής Ισπανίας και του Ιράν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα ισλαμικά κεραμικά, τα οποία περιλαμβάνονται στις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις της Ευρώπης και κεντρίζουν το ενδιαφέρον των συλλεκτών. Παράλληλα, εξειδικευμένες εκθέσεις διοργανώνονται σε μεγάλες πόλεις όπως στο Λονδίνο, το Παρίσι, το Μόναχο και την Αλεξάνδρεια.

Η περίπτωση της κεραμικής Ιζνίκ παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Οι συλλέκτες που εμπλουτίζουν τις συλλογές τους, αγοράζοντας κυρίως από εμπόρους τέχνης στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, συχνά αγνοούν την πραγματική προέλευση των έργων. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα οι θεωρίες που κυριαρχούν σχετικά με τον τόπο κατασκευής των αγγείων και των πλακιδίων είναι λανθασμένες.

Όπως προκύπτει από τις εκδόσεις της εποχής, η παραγωγή των κεραμικών αποδίδεται στο Ιράν, τη Ρόδο ή τη Δαμασκό, αποτυπώνοντας τις αντιλήψεις σύγχρονων ευρωπαίων μελετητών, όπως του αρχιτέκτονα Owen Jones, για την έλλειψη πρωτοτυπίας της οθωμανική τέχνη. Παράλληλα με τη διαμόρφωση των συλλογών ο θαυμασμός για τα Ιζνίκ οδηγεί ορισμένα εργαστήρια στη Γαλλία, την Αυστρία και την Ιταλία να κατασκευάσουν και να διαθέσουν στις αγορές αγγεία από πορσελάνη με οθωμανική διακόσμηση που περιλαμβάνει αραβουργήματα και άνθη όπως οι τουλίπες, τα γαρύφαλλα, το θυσανωτό φύλλο «σαζ» και άλλα.

Το δεύτερο σκέλος της έκθεσης είναι αφιερωμένο στα ελληνικά κεραμικά του 20ού αιώνα και στη σχέση τους με την αισθητική των Ιζνίκ. Από τις αρχές του 20ού αιώνα και ιδιαίτερα μετά το 1922 καταφεύγουν στην Ελλάδα αγγειοπλάστες από την Κιουτάχεια.

Εκείνη την εποχή ιδρύονται εργαστήρια κεραμεικής στο Φάληρο (Κιουτάχια και Κεραμεικός) όπου αξιοποιούνται οι γνώσεις και η εμπειρία των προσφύγων. Στην παραγωγή αναδεικνύεται το διακοσμητικό ρεπερτόριο των κεραμικών Ιζνίκ παράλληλα με την ελληνική θεματολογία. Η επιρροή των κεραμικών Ιζνίκ συνεχίζεται στην Ελλάδα έως και τη μεταπολεμική περίοδο με τα κεραμικά της Ρόδου.

Στην έκθεση παρουσιάζονται για πρώτη φορά, μετά από πολλά χρόνια, επιλεγμένα κεραμικά από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και σπάνιες εκδόσεις από την προσωπική συλλογή του ιδρυτή του, Αντώνη Μπενάκη. Η επιλογή εμπλουτίζεται με αγγεία από τη συλλογή του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης και Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων καθώς και από ιδιωτικές συλλογές.