Μικρό το καλάθι των κυβερνητικών παροχών

Με τη χώρα να βγαίνει – τυπικά, τουλάχιστον – από τα μνημόνια και την προεκλογική εκστρατεία να έχει ξεκινήσει, έστω και εάν παραμένει ασαφής ο χρόνος προσδιορισμού των εκλογών, η κυβέρνηση δοκιμάζει να βγει μπροστά με το «κοινωνικό πρόσωπό» της.

Άλλωστε, αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να αλλάξει το πολιτικό κλίμα, να αποκτήσει ξανά δεσμούς με ένα τμήμα του εκλογικού της ακροατηρίου και να αντιστρέψει τον αρνητικό αντίκτυπο από το χειρισμό του ζητήματος των πυρκαγιών.

Επιπλέον, με δεδομένη τη θέση της ΝΔ ότι δεν πρέπει οι όποιες παροχές να διακυβεύσουν τα βήματα που έγιναν ως προς τη δημοσιονομική εξυγίανση, η κυβέρνηση θεωρεί ότι έτσι μπορεί να χαράξει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε «πρόοδο» και «συντήρηση».

Όμως, μια προσεκτική ανάγνωση των κυβερνητικών εξαγγελιών δείχνει ότι μάλλον δεν μπορούμε να μιλάμε για πραγματική στροφή σε μια πολιτική «κοινωνικής δικαιοσύνης».

Το μεγάλο παζάρι με τις συντάξεις

Το μεγάλο crash test για την κυβέρνηση είναι το θέμα των συντάξεων. Ο λόγος απλός: η κατάργηση της προσωπικής διαφοράς σημαίνει για το μεγαλύτερο μέρος των συνταξιούχων μια μείωση των συντάξεών τους κατά 18%.

Αν σκεφτούμε ότι αυτή η μείωση έρχεται ύστερα από μια τεράστια σειρά μειώσεων με αθροιστικές απώλειες ακόμη και 50 δισεκατομμυρίων ευρώ και με δεδομένη τη σημασία των συντάξεων στο συνολικό «οικογενειακό προϋπολογισμό», είναι εύλογο η κυβέρνηση να θέλει να αποφύγει ένα τέτοιο μέτρο εν μέσω της προεκλογικής περιόδου.

Την ίδια στιγμή, όμως, η ρύθμιση αυτή προκύπτει μέσα από την εφαρμογή ενός κομβικού μνημονιακού νόμου. Το τέλος της «προσωπικής διαφοράς» σηματοδοτεί τη σχεδόν πλήρη εφαρμογή του νέου τρόπου υπολογισμού των συντάξεων που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει τη μεσοπρόθεσμη επιβίωση του ασφαλιστικού συστήματος.

Με αυτή την έννοια, δύσκολα οι θεσμοί θα πειστούν για την μη εφαρμογή του ακόμη και εάν η τρέχουσα κατάσταση του ΕΦΚΑ δείχνει καλή. Κι αυτό γιατί δεν μιλάμε για ένα «εισπρακτικό» μέτρο, αλλά για μια «διαρθρωτική μεταρρύθμιση».

Αυτό εξηγεί γιατί το παζάρι που γίνεται αφορά την «αναστολή» του μέτρου, δηλαδή την εξασφάλιση ότι δεν θα εφαρμοστεί για ένα διάστημα. Η κυβέρνηση θα ήθελε αυτή η αναστολή να είναι ουσιαστικά επ’ αόριστον, πιθανώς μέσω μιας ρύθμισης που θα την ανανέωνε όσο πηγαίνουν καλά τα οικονομική του ΕΦΚΑ. Οι «θεσμοί» πάλι δείχνουν να φτάνουν μόνο μέχρι την αναβολή για ένα εξάμηνο ή έναν χρόνο της εφαρμογής των μειώσεων κι αυτό υπό την προϋπόθεση ότι θα συναινέσουν στη μείωση των συντάξεων και οι εθνικές κυβερνήσεις.

Στο ίδιο πλαίσιο και οι πληροφορίες ότι η κυβέρνηση παζαρεύει ακόμη και απλώς την σταδιακή και σε εξαμηνιαίες δόσεις εφαρμογή των μειώσεων, έτσι ώστε σε συνδυασμό με τις όποιες εφάπαξ παροχές από το «υπερπλεόνασμα» να υπάρξει τουλάχιστον για την προεκλογική περίοδο η ψευδαίσθηση ότι οι συνταξιούχοι δεν έχουν απώλειες.

Ωστόσο, μεσοπρόθεσμα και με δεδομένα τα πραγματικά όρια του ασφαλιστικού συστήματος αλλά και τις απαιτήσεις για διαρκή πλεονάσματα από τους δανειστές δύσκολα μπορεί να αποφευχθεί τελικά κάποιου τύπου μείωση των συντάξεων.

Οι αλλαγές στα εργασιακά

Το τέλος των μνημονίων όντως με βάση τη γραμματική διατύπωση των μνημονιακών νόμων επαναφέρει ορισμένες αρχές του εργατικού δικαίου που είχαν τεθεί σε αναστολή εντός της λογικής της «κατάστασης έκτακτης οικονομικής ανάγκης» που είχαν επιβάλει οι δανειστές.

Αυτό αφορά και τον κατώτατο μισθό και τις συλλογικές συμβάσεις και τη δυνατότητα επέκτασής τους (ας σημειώσουμε ότι η φράση «επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων» είναι άνευ νοήματος μια που ουδέποτε απαγορεύτηκαν).

Ως προς τον κατώτατο μισθό η κυβέρνηση διατηρεί τη βασική μνημονιακή πρόβλεψη ότι ο κατώτατος μισθός και το κατώτατο ημερομίσθιο ρυθμίζονται με υπουργική απόφαση, ύστερα από διαβούλευση του υπουργείου με τους κοινωνικούς εταίρους με συνυπολογισμό παραμέτρων όπως η κατάσταση της οικονομίας και η ανταγωνιστικότητα.

Προσπαθεί, όμως, να κάνει τη διαδικασία όσο πιο γρήγορα μπορεί και να κάνει μια αύξηση 5% στον κατώτατο μισθό ώστε αυτός να ξεπεράσει τα 600 ευρώ και να πάει στα 615-616 ευρώ. Η αύξηση αυτή είναι συμφωνημένη, από ό,τι φαίνεται, με τους θεσμούς, όμως δεν αλλάζει ιδιαίτερα τα πράγματα στην αγορά εργασίας.

Καταρχάς, με τη σημερινή κατάσταση τους χώρους δουλειάς, την άτυπη επέκταση του ωραρίου εργασίας, και τις συχνές απλήρωτες υπερωρίες, η όποια αύξηση «προεξοφλείται». Έπειτα, βασικό πρόβλημα της αγοράς εργασίας είναι ότι σήμερα πάρα πολλοί εργαζόμενοι αμείβονται με τον κατώτερο μισθό την ώρα που προσφέρουν εξειδικευμένη εργασία.

Και βέβαια ας μην ξεχνάμε ότι πολύ σύντομα την όποια αύξηση του κατώτατου μισθού θα την «αντισταθμίσει» η μείωση του αφορολόγητου που θα πλήξει κυρίως τους χαμηλόμισθούς που μπορεί να βρεθούν να δίνουν και έναν επιπλέον μισθό στη φορολογία.

Αντίστοιχα, η επέκταση των όποιων συλλογικών συμβάσεων υπάρχουν (γιατί σε πολλούς κλάδους δεν υπάρχουν) στο σύνολο των εργαζομένων του αντίστοιχου κλάδου δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα έχει το χαρακτήρα που λέει η κυβέρνηση.

Καταρχάς, η ίδια η διαδικασία επιτρέπει σε εργοδότες να αποτρέψουν την εφαρμογή του (π.χ. με μαζική έξοδο από τις εργοδοτικές ενώσεις ώστε τα μέλη που θα μείνουν να μην απασχολούν το 50% +1 των εργαζομένων ενός κλάδου).

Έπειτα η πραγματικότητα είναι ότι οι όποιες συλλογικές συμβάσεις έχουν συναφθεί τα τελευταία χρόνια, αντανακλούν την πραγματικότητα των μνημονίων και απέχουν πολύ από τα όσα είχαν κατακτήσει οι εργαζόμενοι πριν τα μνημόνια.

Ας μην ξεχνάμε ότι ρυθμίσεις όπως η επέκταση των συλλογικών συμβάσεων εξαρτώνται και από τον πραγματικό συσχετισμό στην αγορά εργασίας. Η διατήρηση μεγάλης ανεργίας και η επισφάλεια των περισσότερων νέων θέσεων εργασίας σημαίνει ότι πολλοί εργαζόμενοι εργάζονται υπό δυσμενείς συνθήκες και αναγκαστικά συμβιβάζονται και με όρους που μπορεί να υπολείπονται των συλλογικών συμβάσεων, την ίδια ώρα που δύσκολα μπορούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του ΣΕΠΕ να καλύψουν το σύνολο των επιχειρήσεων.

Τα όρια του κοινωνικού προσώπου

Από εκεί και πέρα, η κυβέρνηση έχει κάνει σαφές ότι θα ήθελε και μερικά ακόμη μέτρα «κοινωνικού προφίλ». Αυτό αφορά κάποιες φοροαπαλλαγές (και προς μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους και προς τις επιχειρήσεις), την προσπάθεια σχετικής αύξησης των παροχών του ΕΟΠΥΥ και προφανώς τη συνέχιση των σημερινών επιδοματικών πολιτικών.
Ωστόσο, όσο ισχύουν τα δρακόντεια πρωτογενή πλεονάσματα (3,5% μέχρι το 2022 και 2,2% μέχρι το 2060) και δεν υπάρχει κάποιου τύπου «αναπτυξιακού άλμα», τα περιθώρια για «κοινωνικό πρόσωπο» θα είναι πάντα περιορισμένα και οι μισθωτοί και συνταξιούχοι θα παραμένουν τα εύκολα θύματα στην προσπάθεια να φανούμε συνεπείς έναντι των δανειστών.
«Κοινωνικό πρόσωπο» με μικρό καλάθι παροχών επομένως, σε έναν ορίζοντα νέων απωλειών και σε κάθε περίπτωση χωρίς πραγματική προοπτική εξόδου από τη λιτότητα, υπόσχεται η κυβέρνηση, όπως και εάν προσπαθήσει να το παρουσιάσει.