Τι επιδιώκει ο Τραμπ με τον εμπορικό πόλεμο

«Όταν μια χώρα χάνει δισεκατομμύρια δολάρια στο εμπόριο με σχεδόν κάθε χώρα με την οποία έχει συναλλαγές, οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί, και είναι εύκολο να τους κερδίσεις». Με αυτό τον τρόπο είχε σχολιάσει ο Ντόναλντ Τραμπ στο twitter την απόφασή του να προχωρήσει στην επιβολή δασμών 25% στον εισαγόμενο χάλυβα και 10% στο εισαγόμενο αλουμίνιο.

Με το αμερικανικό εμπορικό έλλειμμα να φτάνει το 2017 τα 795 δισεκατομμύρια δολάρια, ο αμερικανός πρόεδρος δείχνει να έχει ένα επιχείρημα ως προς το πώς οι όροι του διεθνούς εμπορίου φαντάζουν όλο και πιο άνισοι για τις ΗΠΑ.

Και είναι γεγονός ότι μέχρι τώρα έχει φανεί συνεπής σε αυτή τη γραμμή. Στις αρχές Ιουλίου ανακοίνωσε δασμούς στις εισαγωγές κινεζικών προϊόντων ύψους συνολικά 34 δισεκατομμυρίων δολαρίων, προκαλώντας ανάλογη αντίδραση από τη μεριά των κινεζικών αρχών.

Τώρα, όμως, φαίνεται αποφασισμένος να πάει την υπόθεση της επιβολής φραγμών στα άκρα, υποστηρίζοντας σε συνέντευξή του στο CNBC ότι είναι έτοιμος να προχωρήσει στην επιβολή δασμών στο σύνολο των κινεζικών προϊόντων που εισάγονται στις ΗΠΑ και φτάνουν σε αξία τα 505 δισεκατομμύρια δολάρια.

«Δεν το κάνουν για πολιτικούς λόγους, το κάνω γιατί είναι το σωστό για τη χώρα μας», υποστήριξε. «Η Κίνα μας γδέρνει εδώ και πολύ καιρό», πρόσθεσε.

Όλα δείχνουν ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν πρόκειται να υποχωρήσει από την επιθετική πολιτική της θέμα των εισαγωγικών δεσμών, παρά τις αντιδράσεις και από τη μεριά της Κίνας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επίσης είναι στο αμερικανικό στόχαστρο.

Το τέλος του ελεύθερου εμπορίου;

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι βλέπουμε το τέλος μιας εποχής που σφραγίστηκε από την απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου. H ολοκλήρωση το 1994 των διαπραγματεύσεων του «Γύρου της Ουρουγουάης» στο πλαίσιο της GATT οδήγησε στη ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και την επιτάχυνση αυτού που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «παγκοσμιοποίηση».

Για τις επόμενες δύο δεκαετίες η λογική ότι πρέπει να απελευθερώνεται όλο και περισσότερο το παγκόσμιο εμπόριο, αποτέλεσε ένα είδος «ορθοδοξίας» για τους σχεδιαστές της οικονομικής πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανάπτυξη μέσω εξαγωγών και γενικά η αποφυγή του «προστατευτισμού» και τη έμφαση στην ανταγωνιστικότητα αναδείχτηκαν στα βασικά δόγματα.

Βέβαια και άμεσοι ή έμμεσοι προστατευτικοί μηχανισμοί παρέμειναν σε ισχύ όπως και πολυποίκιλες μορφές κρατικής ενίσχυσης, όμως η γενική τάση φαινόταν να είναι η απελευθέρωση.

Τα πράγματα άλλαξαν με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-8 και την αμφισβήτηση του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου που είχε κυριαρχήσει παγκοσμίως. Παρότι σε πρώτη φάση δεν υπήρξε αμφισβήτηση της ανάγκης απελευθέρωσης των διεθνών οικονομικών συναλλαγών (όπως φάνηκε από τη συνέχεια της διαπραγμάτευσης διεθνών συμφωνιών όπως η TTIP) εντούτοις άρχισαν να υπάρχουν και φωνές αμφισβήτησης.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι διαπραγματεύσεις για την TTIP κάποια στιγμή έφτασαν σε αδιέξοδο, πριν ακόμη και την άνοδο του Τραμπ στην εξουσία.

Δεν είναι τυχαίο ότι μεταξύ των οικονομολόγων άρχισαν να ακούγονται ξανά φωνές που υποστήριζαν ότι το «ελεύθερο εμπόριο» γεννά ανισότητες και καταστρέφει θέσεις εργασίας.

Όπως χαρακτηριστικά παρατήρησε πρόσφατα ο αμερικανός οικονομολόγος Dean Baker, από το 1970 έως το 2000 η αμερικανική μεταποίηση έχασε μόλις 100.000 θέσεις εργασίας, ενώ από το 2000 έως το 2007 3,4 εκατομμύρια θέσεις, ακριβώς στην περίοδο που εκτινάχθηκε και το εμπορικό έλλειμμα.

Ίσως, η σταδιακή αλλαγή άποψης να οφείλεται ακριβώς στην οικονομική κρίση. Άλλωστε υπάρχει και προηγούμενο. Ο ίδιος ο Κέυνς ήταν στη δεκαετία του 1920 από θέση αρχής υπέρ του ελεύθερου εμπορίου, αντιμέτωπος όμως με τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 υποστήριξε και αυτός ότι χρειάζονται εισαγωγικοί δασμοί.

Το ανοιχτό στοίχημα της ηγεμονίας στην παγκόσμια οικονομία

Όμως, πέραν της αμφιθυμίας των ίδιων των οικονομολόγων ως προς την αναγκαιότητα των εισαγωγικών δασμών, ίσως το κλειδί για τη στάση του Τραμπ να βρίσκεται στην ανάγκη να απαντηθεί η πρόκληση της ηγεμονίας στην παγκόσμια οικονομία.

Μπορεί οι ΗΠΑ να παραμένουν μια χώρα που δεν έχει αντίπαλο ως προς την στρατιωτική ισχύ, στην οικονομία είναι πιθανό η «αμερικανική εποχή» να πλησιάζει τη δύση της.

Οι ΗΠΑ παραμένουν η χώρα με το μεγαλύτερο ΑΕΠ και προς το παρόν δεν απειλούνται άμεσα από τη δεύτερη Κίνα. Διατηρούν υψηλό επίπεδο παραγωγικότητας, την πρωτοκαθεδρία ως προς την ικανότητα να παράγουν επιστημονική έρευνα και καινοτομία και παραμένουν κορυφαίες σε κλάδους τεχνολογικής αιχμής όπως η αεροναυπηγική.

Όμως, ολοένα και περισσότερες χώρες αποδεικνύονται πιο ανταγωνιστικές, ενώ ακόμη και εμβληματικές αμερικανικές εταιρίες έχουν μεταφέρει σημαντικό μέρος των παραγωγικών τους δραστηριοτήτων εκτός αμερικανικού εδάφους. Τα αεροσκάφη της Boeing κατά βάση κατασκευάζονται στις ΗΠΑ, όχι όμως και τα I-phone .

H μεσοπρόθεσμη κινεζική στρατηγική

Η κινεζική οικονομία βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε μια φάση μετάβασης, που αφορά τη διεκδίκηση όχι απλώς να είναι το τελικό εργοστάσιο συναρμολόγησης του κόσμου, αλλά μια βιομηχανική και τεχνολογική υπερδύναμη.

Η έμφαση πλέον δεν είναι στο κόστος εργασίας (αρκετές χώρες έχουν πλέον φθηνότερο κόστος εργασίας από την Κίνα) αλλά στην παραγωγικότητα και την τεχνολογία αιχμής.

Αυτό αποτυπώνεται και σε διάφορα στρατηγική σχέδια. Ένα από αυτά είναι το Made in China 2025 που επιδιώκει να φέρει μια επανάσταση στην κινεζική μεταποίηση,  ενισχύοντας σε μεγάλο βαθμό τη χρήση βιομηχανικών ρομπότ και συνολικά την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών. Για το σκοπό αυτό έχει δημιουργήσει 5 εθνικά κέντρα καινοτομιών και 48 περιφερειακά. Αντίστοιχα, επενδύει σημαντικά στο να γίνει πρωτοπόρα στην Τεχνητή Νοημοσύνη μέχρι το 2030.

Όλα αυτά συνδυάζονται με τη μεγάλη ομπρέλα της διεθνούς οικονομικής πολιτικής της Κίνας που είναι η πρωτοβουλία «Μία Ζώνη – Ένας Δρόμος» ή ο «νέος δρόμος του μεταξιού», μια φιλόδοξη πρόταση για τη δημιουργία, σε ευρασιατική κλίμακα, μεγάλων «διαδρόμων» μεταφοράς προϊόντων αλλά και επενδύσεων, με την Κίνα όχι μόνο να υπόσχεται δυνατότητες χρηματοδότησης μέσω της Ασιατικής Τράπεζας Υποδομών και Επενδύσεων αλλά και εκτιμά ότι με αυτό τον τρόπο αντιπροτείνει ένα πρότυπο παγκοσμιοποίησης που δίνει έμφαση στην επένδυση και την ανάπτυξη.

Είναι πολύ νωρίς ακόμη για να πούμε πότε η Κίνα πραγματικά θα απειλήσει τα αμερικανικά οικονομική πρωτεία. Ιδίως ως προς την ικανότητα παραγωγικής τεχνολογικών καινοτομιών (και όχι την «αντιγραφή» τους έστω και δημιουργικά) έχει ακόμη δρόμο. Όμως, είναι εμφανώς ότι διαμορφώνεται μια διαφορετική δυναμική.

Οι εμπορικοί δασμοί ως προληπτικός πόλεμος

Ο αμερικανός πρόεδρος έχει υποστηρίξει ότι κατά βάση είναι ένας οραματιστής ενός πραγματικά ελεύθερου εμπορίου και ότι σήμερα βάζει φραγμούς για να επιβάλει αλλαγές στην κατεύθυνση ενός κόσμου χωρίς εμπορικούς δασμούς.

Βέβαια, η πραγματικότητα είναι ότι εάν πηγαίναμε όντως σε μια τέτοια κατεύθυνση, τα οφέλη δεν θα ήταν ιδιαίτερα μεγάλα ως προς την αύξηση των αμερικανικών εξαγωγών, δεδομένου ότι ήδη παγκοσμίως οι δασμοί είναι σχετικά χαμηλοί. Οι οικονομολόγοι του ΟΟΣΑ εκτιμούν ότι παγκόσμιο εμπόριο θα αυξανόταν κατά μόλις 3% και οι αμερικανικές εξαγωγές κατά κάτι παραπάνω από 2%.

Αντίθετα, μια αύξηση παγκοσμίως των δασμών κατά 10% θα μείωνε το παγκόσμιο εμπόριο κατά 6% και τις αμερικανικές εξαγωγές 14%.

Σε αυτό το φόντο η επιθετική πολιτική δασμών φαντάζει λιγότερο μια απλή επιστροφή στον προστατευτισμό, έστω και εάν βραχυπρόθεσμα λειτουργεί ως ισχυρός μηχανισμός ενίσχυσης των αμερικανικών επιχειρήσεων, ιδίως εκείνων που έχουν ως βάση της δραστηριότητάς τους τις ίδιες τις ΗΠΑ, και περισσότερο ως ένας προληπτικός οικονομικός πόλεμος με σκοπό να ανακοπεί ή να επιβραδυνθεί η ανοδική κινεζική πορεία.

Ακόμη κι έτσι, όμως, μεσοπρόθεσμα το ερώτημα παραμένει ανοιχτό για τις ΗΠΑ. Κυριάρχησαν για μεγάλο διάστημα στην παγκόσμια οικονομία γιατί μπορούσαν να λειτουργούν όχι απλώς ως η πιο ισχυρή οικονομικά χώρα, αλλά ως η ηγεμονική: ως αυτή που διαμόρφωνε το κυρίαρχο τεχνολογικό και παραγωγικό υπόδειγμα, που έδινε ρυθμό στις υπόλοιπες, που εξήγαγε καταναλωτικά και πολιτισμικά πρότυπα.

Η λογική των αλλεπάλληλων εμπορικών πολέμων μπορεί να κερδίζει χρόνο αλλά δεν απαντάει στο ερώτημα για το πώς μπορούν να διατηρήσουν μεσοπρόθεσμα αυτό το ρόλο.