Το ψέμα της ανάκαμψης – Χωρίς επενδύσεις και παραγωγικότητα δεν υπάρχει ανάπτυξη

Το εβδομαδιαίο δελτίο για την ελληνική οικονομία του ΣΕΒ ήρθε να θυμίσει ότι η πραγματικότητα πίσω από την καταγραφή ονομαστικών ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ είναι κάπως πιο σύνθετη και απέχουμε από την «επιστροφή στην ανάπτυξη» στην οποία επενδύει η κυβέρνηση.

Ειδικότερα, οι αναλυτές του Τομέα Μακροοικονομικής Ανάλυσης και Οικονομικής πολιτικής του ΣΕΒ εντοπίζουν μια κρίσιμη παράμετρο που δεν συζητιέται όσο πρέπει στη δημόσια σφαίρα. Το γεγονός δηλαδή ότι παρά την επιστροφή των ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ σε θετικό πρόσημο ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας παραμένει αρνητικός.

Ακόμη και το 2017, όταν η οικονομία κατέγραψε θετικό ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ +1,4%, η παραγωγικότητα (ΑΕΠ/απασχολούμενο) συνέχισε να μειώνεται κατά -0,8%, όπως συμβαίνει συνεχώς από το 2008 και μετά.

Η διαπίστωση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία. Παρότι έχουμε συνηθίσει να κοιτάμε κυρίως την αύξηση του ΑΕΠ, η παραγωγικότητα της εργασίας είναι μια κρίσιμη παράμετρος καθώς αυτή δείχνει εάν έχουμε υψηλή προστιθέμενη αξία, δηλαδή εάν η εργασία παράγει σημαντική ποσότητα επιπλέον πλούτου.

Για να καταλάβουμε λίγο το τι σημαίνει διαφορά ανάμεσα σε κλάδους υψηλής και χαμηλής παραγωγικότητας ας αναλογιστούμε ότι με βάση μια έρευνα που είχε κάνει το ΙΝΕ ΓΣΕΕ, στην περίοδο 2004-2013, ο κλάδος με την υψηλότερη παραγωγικότητα ήταν αυτής της «παραγωγής οπτάνθρακα και προϊόντων διύλισης πετρελαίου», στα 117,6 ευρώ ανά ώρα και αυτός με τη χαμηλότερη, η «φυτική και ζωική παραγωγή, θήρα και συναφείς δραστηριότητες» στα 5,66 ευρώ ανά ώρα.

Καθρέφτης η παραγωγικότητα

Ουσιαστικά, η παραγωγικότητα αποτελεί καλύτερο καθρέφτη της δυναμικής μιας οικονομίας από την απλή μέτρηση του ΑΕΠ.  Αποτυπώνει την κλαδική κατανομή μιας οικονομίας ανάμεσα σε κλάδους έντασης εργασίας και κλάδους έντασης κεφαλαίου, το επίπεδο των δεξιοτήτων των εργαζομένων, τις οικονομίες κλίμακας, τη σχέση ανάμεσα σε εκπαίδευση, έρευνα και οικονομία.

Αποτυπώνει ακόμη το εάν γίνονται επενδύσεις, όπως και το εάν είναι επενδύσεις σε παραγωγικά μέσα και εξοπλισμό, που συνήθως έχουν θετικό αντίκτυπο στην παραγωγικότητα ή επενδύσεις κυρίως έντασης εργασίας που δεν έχουν τα ίδια αποτελέσματα.

Ταυτόχρονα, η μεσοπρόθεσμη βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας απαιτεί και ταχύτερη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Όπως παρατηρούν και οι συντάκτες της έκθεσης του ΣΕΒ, εάν επαληθευτούν οι επίσημες δημογραφικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκή Επιτροπής που μιλούν για ετήσια μείωση του εργατικού δυναμικού κατά 0,4% (λόγω γήρανσης του πληθυσμού και δημογραφικού ζητήματος) για να έχουμε αύξηση 1% του ΑΕΠ χρειαζόμαστε αύξηση της παραγωγικότητας κατά 1,4%.

Είναι επίσης σαφές ότι στροφή στην παραγωγικότητα της εργασίας και την υψηλή προστιθέμενη αξία σημαίνει και μεγαλύτερη απορρόφηση υψηλά καταρτισμένου δυναμικού. Αντίθετα, εγκλωβισμός σε κλάδους έντασης χαμηλής ειδίκευσης εργασίας (και αντίστοιχα χαμηλής παραγωγικότητας και προστιθέμενης αξίας) μπορεί να οδηγήσει και σε «παράδοξα» όπως το να αυξάνει η ανεργία των πτυχιούχων περισσότερο από αυτή των υπόλοιπων εργαζομένων.

Αυτό μάλιστα εντόπισε πρόσφατα και έκθεση του ΙΟΒΕ που κατέγραψε ότι στην περίοδο τα κρίσης η μεγαλύτερη αύξηση του αριθμού των ανέργων σημειώθηκε μεταξύ των αποφοίτων ανώτατης εκπαίδευσης (179,1%) και ακολούθησαν εκείνοι με εκπαίδευση λυκείου (αύξηση 138,4%) και εκείνοι με εκπαίδευση δημοτικού (αύξηση 55,6%).

Χωρίς επενδύσεις και παραγωγικές αναδιαρθρώσεις δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικά ανάπτυξη

Όλα αυτά αποτυπώνουν τις πραγματικές προκλήσεις για την ελληνική οικονομία. Η απλή εναπόθεση όλων των ελπίδων στο συντονισμό με τους ευρωπαϊκούς ρυθμούς ανάπτυξης, στην απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων ή στις εφάπαξ πολιτικές περιορισμένης αναδιανομής στη βάσης της υπεραπόδοσης των πλεονασμάτων δεν εξασφαλίζουν μεσοπρόθεσμες τομές στην παραγωγικότητα ούτε πάγια δυναμική αύξησης της απασχόλησης.

Μάλιστα, ως προς την τελευταία παράμετρο ας σημειώσουμε ότι η διαφορά ανάμεσα στην επιστροφή στην ανάπτυξη και την πραγματική ανάπτυξη είναι η καθοριστική παράμετρος προς την αντιστροφή της σημερινή εικόνας της απασχόλησης.

Εάν για παράδειγμα μείνουμε σε μια αναιμική ανάκαμψη, όπως π.χ. αυτή που καταγράφηκε στη διετία 2014-2016, τότε έχουμε μια υποχώρηση της ανεργίας κατά 5% το χρόνο. Εάν αντίθετα, έχουμε πιο δυναμικούς ρυθμούς ανάπτυξης τότε μπορούμε να μιλάμε για μείωση της ανεργίας κατά 10% το χρόνο.  Στη μία περίπτωση το ποσοστό ανεργίας θα υποχωρήσει κάτω από το 10% στις αρχές της δεκαετίας του 2030, στη δεύτερη περίπτωση περίπου το 2025. Αντιλαμβάνεται κανείς τη διαφορά.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι χωρίς μεγάλες επενδύσεις και χωρίς βαθύτερους παραγωγικούς μετασχηματισμούς της ελληνικής κοινωνία δύσκολα μπορούμε να ξεφύγουμε από ένα υπόδειγμα αναιμικής στην πραγματικότητα ανάκαμψης.

Με αυτή την έννοια το συμπέρασμα της έκθεσης του ΣΕΒ είναι καλό να προσεχτεί:

«Από την προηγηθείσα ανάλυση, διαπιστώνεται ότι η αύξηση της παραγωγικότητας στο σύνολο της οικονομίας, καθώς η οικονομική δραστηριότητα ανακάμπτει, κινείται ακόμη σε αρνητικά επίπεδα, παρά τη θετική, αλλά ακόμα μικρή ακόμη σε μέγεθος, αύξηση της παραγωγικότητας στη μεταποίηση και στους κλάδους του εμπορίου, των μεταφορών, και του τουρισμού, με σημαντικές εσωτερικές διακυμάνσεις σε επιμέρους κλάδους. Ταυτόχρονα, παρατηρείται μεγαλύτερη κινητικότητα όσον αφορά την αύξηση της απασχόλησης στους κλάδους με την υψηλότερη αύξηση της παραγωγικότητας, καθώς αισθάνονται μεγαλύτερη βεβαιότητα να προσχωρήσουν σε προσλήψεις. Η κατάσταση αυτή απέχει ακόμη πολύ από την επαλήθευση των μακροχρόνιων υποθέσεων για την αύξηση της παραγωγικότητας της ελληνικής. οικονομίας (+1,4%), πόσω δε μάλλον από πολύ υψηλότερους ρυθμούς ανόδου της παραγωγικότητας που απαιτούνται, εάν πρόκειται η χώρα να καλύψει γρήγορα την απόσταση που την χωρίζει από τις άλλες αναπτυγμένες οικονομίες. Και, βεβαίως, χωρίς σημαντική επιτάχυνση των ιδιωτικών επενδύσεων, και κυρίως στους κλάδους που επιδεικνύουν δυναμική αύξηση της παραγωγικότητας, η κατάσταση αυτή δεν είναι δυνατόν να αλλάξει ουσιαστικά. Το ίδιο, βεβαίως, ισχύει και για την αύξηση της απασχόλησης, όπου οι προσλήψεις θα παραμένουν σε χαμηλό επίπεδο, και οι ανάγκες θα ικανοποιούνται περισσότερο με προσφυγή σε ευέλικτες μορφές εργασίας, παρά σε μόνιμες, σταθερές και καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας.»

Η επικέντρωση του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης στην επίτευξη απλώς δημοσιονομικών στόχων και υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η τυπική «έξοδος από τα μνημόνια» και οι σχετικοί πανηγυρισμοί, σε μικρό βαθμό απαντάει στην παραπάνω πρόκληση.