Εξ οικείων τα βέλη και εξ ιδίων τα αλλότρια

Πολλές είναι οι παροιμιώδεις φράσεις και οι τυποποιημένες εκφράσεις τόσο του γραπτού όσο και του προφορικού νεοελληνικού λόγου που έχουν κληροδοτηθεί από την αρχαία ελληνική γλώσσα, τα ευαγγελικά κείμενα ή την καθαρεύουσα.

Πρόκειται για λεκτικά σύνολα με μεγάλη εκφραστική δύναμη, που διανθίζουν τα νοήματα και εμπλουτίζουν ουσιωδώς το λόγο μας, συνιστούν δε οργανικό τμήμα του θησαυρού που ονομάζεται νέα ελληνική γλώσσα.

Στην κατηγορία των λόγιων φράσεων που έχουν επιβιώσει στο νεοελληνικό λόγο συγκαταλέγονται το «εξ οικείων τα βέλη» και το «εξ ιδίων τα αλλότρια». Οι φράσεις αυτές χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά, όχι όμως πάντοτε με τον ενδεδειγμένο τρόπο.

Η φράση «εξ οικείων τα βέλη» σημαίνει ότι τα βέλη εκτοξεύονται από οικεία πρόσωπα, δηλαδή ότι οι επιθέσεις (έχθρα, μίσος, συκοφαντίες κ.λπ.) που δέχεται κανείς προέρχονται από ανθρώπους του περιβάλλοντός του.

Τη χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι δικοί μας άνθρωποι, μέλη του στενού οικογενειακού ή φιλικού κύκλου, μας πληγώνουν ψυχικά ή συναισθηματικά, βάλλουν εναντίον μας είτε με λόγια που μας πικραίνουν είτε με ενέργειες που προκαλούν δυσκολίες και ανατρέπουν τα σχέδιά μας.

Ακολουθούν σχετικά παραδείγματα που αλιεύσαμε από ενημερωτικές πύλες του διαδικτύου:

«Εξ οικείων τα βέλη στην ηγεσία του κόμματος», «Επιδέξια διαπραγμάτευση πάνω σε τεντωμένο σχοινί και τα εξ οικείων βέλη», «Εξ οικείων τα βέλη, και επομένως καίρια τα πλήγματα στο όλο εγχείρημα», «Τα εξ οικείων βέλη είναι πιο οδυνηρά, και αυτό ισχύει όπως φαίνεται και για τον Ζαν-Μαρί Λεπέν».

Η φράση «εξ ιδίων τα αλλότρια» σημαίνει ότι κάποιος κρίνει τα ξένα λαμβάνοντας υπόψη τα δικά του, δηλαδή εκφέρει κρίσεις ή απόψεις για τους άλλους έχοντας ως κριτήριο ή μέτρο αξιολογήσεως τον εαυτό του.

Τη χρησιμοποιούμε όταν κάνουμε λόγο για περιπτώσεις στις οποίες αποδίδουμε στους άλλους ιδιότητες και στοιχεία (είτε θετικά είτε αρνητικά) που συγκροτούν τη δική μας προσωπικότητα (π.χ., σοβαρότητα, ευστροφία, αθωότητα, υστεροβουλία, επιπολαιότητα, ζηλοφθονία).

Και εδώ το διαδίκτυο μάς παρέχει διαφωτιστικά παραδείγματα:

«Συνηθισμένος στο ρόλο του ικέτη, κρίνει εξ ιδίων τα αλλότρια», «Είναι προφανές ότι κρίνει εξ ιδίων τα αλλότρια, αν λάβουμε υπόψη τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβάνεται τη διαχείριση των χρημάτων της Περιφέρειας», «Επειδή οι ίδιοι άλλα έλεγαν και άλλα έκαναν, κρίνουν εξ ιδίων τα αλλότρια».

Ολοκληρώνοντας το παρόν άρθρο, θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε ότι οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στη χρήση των λόγιων φράσεων στις οποίες αναφερθήκαμε στην αρχή του κειμένου.

Και τούτο, διότι μόνον έτσι θα αποφύγουμε κωμικά υβρίδια, όπως εν προκειμένω το «εξ ιδίων τα βέλη», που μας προσφέρουν συχνά-πυκνά όσοι έχουν τη βεβαιότητα πως αυτά που γνωρίζουν δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.